Chuyên đề Hướng dẫn học sinh thực hành kỹ năng nói và nghe thông qua bài: Nói và nghe Kể về một kỉ niệm của bản thân

Nội dung text: Chuyên đề Hướng dẫn học sinh thực hành kỹ năng nói và nghe thông qua bài: Nói và nghe Kể về một kỉ niệm của bản thân

1. CHUYÊN ĐỀ THÁNG 11 HƯỚNG DẪN HỌC SINH THỰC HÀNH KỸ NĂNG NÓI VÀ NGHE THÔNG QUA BÀI: NÓI VÀ NGHE: KỂ VỀ MỘT KỈ NIỆM CỦA BẢN THÂN Người thực hiện : Trần Thị Kim Huế A. Phần mở đầu Điểm mới của Chương trình giáo dục phổ thông 2018 môn Ngữ văn bậc phổ thông là học sinh phải thực hành kĩ năng nói và nghe trong quá trình học tập. Nhiều học sinh có học lực khá, giỏi nhưng các em vẫn gặp không ít khó khăn khi thực hành bài nói vì cách trình bày một vấn đề trước tập thể lớp khác với việc viết một bài văn. Nhằm giúp học sinh khắc phục khó khăn này GV là người hướng dẫn các em thực hành kĩ năng nói và nghe khi học môn Ngữ văn 6 một cách hiệu quả. B. Nội dung Các kỹ năng để thực hiện quy trình bài nói Thuyết trình về một vấn đề xã hội có sử dụng kết hợp phương tiện ngôn ngữ với các phương tiện giao tiếp phi ngôn ngữ. Với các yêu cầu này, học sinh cần sử dụng những bước nào để có một bài nói hoàn chỉnh, thuyết phục? I.Chuẩn bị: Xác định các thành tố giao tiếp khi thực hiện bài nói bằng cách đặt câu hỏi: Đề tài của bài nói là gì? Mục đích của bài nói là gì? Người nghe là ai? Họ mong chờ nhận được điều gì từ bài nói? Bài nói được thực hiện trong không gian nào? Trong thời gian bao lâu? Tôi sẽ dành bao nhiêu thời gian cho phần trao đổi sau bài nói? Có thể sử dụng kĩ thuật 5W1H (what: cái gì; where: ở đâu; when: khi nào; who: ai; why: tại sao; how: thế nào) để xác định các thành tố giao tiếp khi thực hiện bài nói. Việc xác định đề tài, mục đích, người nghe, không gian và thời gian nói giúp học sinh lựa chọn được cách nói phù hợp, dễ dàng thuyết phục người nghe. II.Tìm ý: Ghi lại các ý tưởng liên quan đến đề tài bài nói, đánh dấu vào các ý tưởng bản thân thấy tâm đắc Lập dàn ý: Sắp xếp các ý tìm được theo trình tự hợp lí. Đánh dấu các ý quan trọng, cần được nhấn mạnh. 1
2. III. Luyện tập trình bày 1.3 Luyện nói cho đến khi nhuần nhuyễn, lưu loát, làm chủ được bài nói. 2.3 Trình bày bài nói dựa vào dàn ý đã chuẩn bị, kết hợp với phần trình chiếu và phương tiện giao tiếp phi ngôn ngữ hỗ trợ. Lưu ý: 1) Có thể luyện nói trước gương, tự thu âm, ghi hình bài nói để xem lại, luyện nói theo nhóm, 2) Lưu ý sử dụng ngôn ngữ nói. 3) Phong thái tự tin, làm chủ không gian và thời gian nói. 4) Tương tác tích cực với người nghe trong quá trình nói. IV.Trao đổi và đánh giá Tổ chức cho HS trao đổi, nhận xét, phản hồi về nội dung và kĩ năng nói của người trình bày. Từ đó GV nhận xét về kĩ năng và nội dung nói, nghe của HS; đưa ra các uốn nắn về kĩ thuật nói, nghe (không dài dòng, tản mạn, lúng túng...) và đặc biệt về thái độ trong khi nói, nghe. Ví dụ: người nói cần nhìn vào các bạn, biết kết hợp lời nói với ngôn ngữ hình thể; tốc độ và âm lượng khi nói nên thế nào cho phù hợp... Với việc nghe cần tôn trọng người nói như tập trung nghe, hướng về người nói... Cần có tác phong và sự tự tin khi trình bày, trao đổi... 1) Trao đổi với những câu hỏi, ý kiến của người nghe. 2) Trong vai trò người nói, tự đánh giá bài nói của bản thân. Trong vai trò người nghe, nghe và đánh giá bài nói của người khác. Lưu ý: 1) Ghi chép ngắn gọn ý kiến của người nghe. 2) Phản hồi những câu hỏi quan trọng trong thời gian cho phép. 3) Sử dụng công cụ bảng kiểm để tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng, ghi lại những kinh nghiệm bản thân. Một bài nói thành công không thể thiếu cách mở đầu và kết thúc bài nói hấp dẫn, sinh động. Mở đầu và kết thúc muốn hay, trước hết cần phải đúng. Cần đảm bảo đúng chức năng và tính chất của phần mở đầu và kết thúc của bài nói: phần mở đầu nhằm giới thiệu vấn đề, nội dung chính của bài nói; phần kết thúc khắc sâu, khẳng định lại những ý quan trọng, mở rộng, nâng cao vấn đề, Chính vì vậy, phần mở đầu và kết thúc của bài nói cần ngắn gọn, súc tích, tránh lan man, gây xao nhãng đối với người nghe. Có thể sử dụng một số cách sau để mở đầu và kết thúc bài nói hấp dẫn, thuyết phục: 2
3. 1) Đưa ra một đồ vật gây ấn tượng. Một đồ vật mang theo một câu chuyện ý nghĩa sẽ khơi gợi được sự tò mò và lưu lại trong trí nhớ của người nghe. 2) Trích dẫn một danh ngôn mà bản thân tâm đắc. Những lời hay ý đẹp có thể truyền cảm hứng và khơi gợi tình cảm thẩm mĩ cho người nghe. 3) Mang đến một câu chuyện có ý nghĩa của bản thân. Một câu chuyện xuất phát từ trải nghiệm của người nói tạo ra sự liên kết về cảm xúc mạnh mẽ với người nghe. 4) Sử dụng video clip, một bài hát, một đoạn nhạc, một bài thơ, liên quan đến nội dung bài nói. Việc trình diễn, diễn xướng nghệ thuật sẽ tạo ra không khí tràn đầy cảm xúc để lôi cuốn người nghe. 5) Đặt ra một câu hỏi mở hoặc đưa ra một nghịch lí để dẫn dắt vào nội dung bài nói. Cách này sẽ thôi thúc người nghe trăn trở, tư duy về vấn đề được đặt ra trong bài nói, khơi dậy ở họ ý thức đối thoại, nhập cuộc. Kết hợp phương tiện giao tiếp phi ngôn ngữ HS rèn kĩ năng nói và nghe mà còn cơ hội để rèn giũa phẩm chất, thái độ, tình cảm, lối sống có văn hóa cho HS. Đừng gây tổn thương người khác dù chỉ là câu nói. Cha ông đã dặn: “lời nói chẳng mất tiền mua...”. Xứ Nghệ có câu “lời nói, đọi máu”... Vì thế, khi rèn kỹ năng nói, nghe giúp HS tập trung vào kĩ năng và thái độ khi nghe, Một trong những hình thức gây tổn thương phổ biến và rõ ràng nhất là không lắng nghe khi người khác đang cố nói điều gì đó. Cố gắng rèn kỹ để không làm tổn thương người khác trong giao tiếp. B. Hướng dẫn học sinh thực hành kỹ năng nói và nghe thông qua bài: Kể về một kỷ niệm của bản thân - Ngữ Văn 6 tập 1 A. Mục tiêu: 1. Năng lực: - Biết kể chuyện về một kỉ niệm của bản thân ở ngôi thứ nhất, bằng lời văn nói - Biết kết hợp ngôn ngữ nói với điệu bộ, cử chỉ, nét mặt (ngôn ngữ hình thể) - Biết cách nói và nghe phù hợp với đặc trưng của kiểu bài. - Năng lực giao tiếp, năng lực hợp tác... 2. Phẩm chất: - Ý thức tự giác, tích cực, tự tin trong học tập. B. Thiết bị và học liệu: - Thiết bị: Tivi, máy tính 3
4. - Học liệu: Phiếu bài tập C. Tiến trình lên lớp: HĐ1: Khởi động a) Mục tiêu: Tạo hứng thú cho HS, thu hút HS sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ học tập của mình. GV giới thiệu kiểu bài sẽ nói. b) Nội dung: HS huy động tri thức đã có để trả lời câu hỏi, nắm được kiểu bài. c) Sản phẩm: Nhận thức về kiểu bài và thái độ tích cực của HS. d) Tổ chức thực hiện: - GV giao nhiệm vụ: + Mỗi em hãy ghi nhanh ra giấy những kỉ niệm sâu sắc với bạn bè, thầy cô giáo. + Trong số các kỉ niệm đó, em ấn tượng nhất kỉ niệm nào? Vì sao? - HS thực hiện nhiệm vụ. - GV gọi 1 vài em chia sẻ, rồi dẫn vào nội dung nói và nghe. HĐ 2: Khám phá kiến thức. a.Mục tiêu: - HS kể lại bằng lời nói một kỉ niệm của bản thân. - HS nắm bắt được thông tin bài nói của các bạn, có thể đưa ra nhận xét, góp ý cho bạn. - HS có kĩ năng, tự tin trình bày sản phẩm trước tập thể lớp. b. Nội dung: HS trình bày sản phẩm bằng ngôn ngữ nói. c. Sản phẩm: Phần trình bày bằng ngôn ngữ nói, giọng điệu của HS. d. Tổ chức thực hiện: I. Định hướng HĐ nhóm ( cặp đôi). Bước 1: GV giao nhiệm vụ: 1. Đọc lại hướng dẫn viết một bài văn kể về kỉ niệm của bản thân. 2. Theo em, để nói về một kỉ niệm của bàn thân, em cần làm những việc gì? 3. Khi nói về kỉ niệm của bản thân khác gì với viết một kỉ niệm về bản thân? Thảo luận trong thời gian 02 phút. Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ: HS thảo luận theo cặp. Bước 3: Báo cáo sản phẩm: HS báo cáo kết quả tìm hiểu. Bước 4: Đánh giá, nhận xét: GV nhận xét và kết luận . 4
5. 1.Để kể về một kỉ niệm, các em cần lưu ý: - Xác định kỉ niệm mình sẽ kể. Ví dụ: Chuyện cô giáo giúp em trong học tập. - Xây dựng dàn ý cho bài kể miệng. - Để bài nói thu hút người nghe thì HS có thể sử dụng thêm các phương tiện hỗ trợ (tranh, ảnh, video,...) cho việc kể (nếu có) kết hợp với các điệu bộ, cử chỉ trong bài nói. II. Thực hành Bài tập: Kể lại một kỉ niệm sâu sắc của em với thầy cô, bạn bè khi học ở trường tiểu học. *HĐ cá nhân. Bước 1: GV giao nhiệm vụ: -GV hướng dẫn quy trình của bài nói. -GV ra đề bài cho HS: Hãy kể lại cho các bạn nghe câu chuyện mà em đã trải nghiệm và có ấn tượng sâu sắc về một người thân trong gia đình. Hãy lập dàn ý cho bài nói của mình. Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ HS dựa vào quy trình để lập dàn ý cho bài nói của mình. Bước 3: Báo cáo, thảo luận - GV gọi 1 số em lên thực hành nói trước lớp: Kể lại một kỉ niệm sâu sắc của em với thầy cô, bạn bè khi học ở trường tiểu học. -HS lắng nghe và nhận xét. Bước 4: Đánh giá, kết luận GV đánh giá kĩ năng nói và kĩ năng nghe của HS, cho điểm bài nói của HS. Bước 1: Chuẩn bị - Xem lại bài viết kể lại một kỉ niệm sâu sắc của em với thầy cô, bạn bè,...ở phần Viết. - Dự kiến các phương tiện hỗ trợ (tranh, ảnh, video,...) cho việc kể (nếu có). Bước 2: Tìm ý, lập dàn ý. Dựa vào dàn ý đã làm ở phần Viết, có thể bổ sung hoặc thêm, bớt cho nội dung kể về kỉ niệm của bản thân. Bước 3: Thực hành nói và nghe - Dựa vào dàn ý để kể lại kỉ niệm của bản thân. - Lưu ý: 5
6. + kể lại kỉ niệm theo trật tự thời gian + tập trung vào sự việc quan trọng + sử dụng điệu bộ, cử chỉ và các phương tiện hỗ trợ phù hợp. Bước 4: Kiểm tra và chỉnh sửa: Rút kinh nghiệm về nội dung và cách thức kể lại một kỉ niệm của bản thân. * Bảng tự kiểm tra kĩ năng nói: Nội dung kiểm tra Đạt/chưa đạt - Kể về trải nghiệm theo dàn ý. - Sử dụng những từ ngữ thể hiện được trình tự thời gian hoặc diễn biến của sự việc; những từ phù hợp để tả các chi tiết về sự vật, hành động; cảm xúc bản thân , - Nói rõ ràng, âm lượng phù hợp, kết hợp lời nói và cử chỉ, ánh mắt, điệu bộ, hình ảnh (nếu có sử dụng). Đảm bảo thời gian quy định. - Trả lời các câu hỏi của người nghe (nếu có). * Bảng tự kiểm tra kĩ năng nghe: Nội dung kiểm tra Đạt/chưa đạt - Nắm và hiểu được nội dung chính của trải nghiệm mà bạn kể; -Đưa ra được những nhận xét được về ưu điểm, yếu tố sáng tạo trong lời kể của bạn hay điểm hạn chế của bạn. -Thái độ chú ý tôn trọng, nghiêm túc, động viên khi nghe bạn kể chuyện III. Kết luận. Dạy học nói và nghe cần có sự thay đổi mạnh mẽ để đáp ứng yêu cầu của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, góp phần tích cực vào việc phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh, nhất là năng lực giao tiếp bằng ngôn ngữ. Để hiện thực hóa mong muốn trên, việc dạy và học nói, nghe cần được đổi mới từ mục tiêu, nhiệm vụ và nhất là phương pháp dạy học. Trong đó, phương pháp dạy học nói và nghe phải dựa trên lí thuyết giao tiếp ngôn ngữ, phải tích hợp với dạy đọc, dạy viết, dạy thực hành tiếng Việt và phải thông qua các hoạt động gắn với bối cảnh thực tiễn cụ thể của việc sử dụng ngôn ngữ. Bên cạnh những quan điểm, định hướng về dạy học nói và nghe mà bài viết đã đề cập, việc lựa phương pháp và 6
7. kĩ thuật dạy học cụ thể để tổ chức dạy học nói nghe hiệu quả cũng là một vấn đề rất cần được quan tâm. Với bài dạy học bài nói và nghe kể lại một kỉ niệm sâu sắc của em với thầy cô, bạn bè sẽ giúp học rèn kỹ năng ngay từ đầu cấp THCS. Rất mong nhận được sự trao đổi góp ý của đồng nghiệp. 7