Bài giảng môn Ngữ văn 9 - Viếng Lăng Bác

Nội dung text: Bài giảng môn Ngữ văn 9 - Viếng Lăng Bác

1. D¹Y HäC TèT TèT
2. Tiếng việt:NGHĨANGHĨA TƯỜNGTƯỜNG MINH MINH VÀ HÀM VÀ Ý HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý 1. Ví dụ
3. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý 1. Ví dụ Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi: - Trời ơi chỉ còn có năm phút ! Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. - Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. (Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
4. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý 1. Ví dụ 2. Nhận xét - Trời ơi chỉ còn có năm phút ! Anh rất tiếc vì không còn nhiều thời gian. Không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ Hàm ý (Anh thanh niên ngại ngùng, vì muốn che trong câu. giấu tình cảm của mình) - Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! Được diễn đạt trực Nghĩa tường Cô gái quên chiếc khăn mùi soa. tiếp bằng từ ngữ minh trong câu.
5. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý 1. Ví dụ 2. Nhận xét * Ghi nhớ (SGK- 75) - Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
6. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý Tìm hàm ý trong truyện cười dân gian sau: XIN NƯỚC LẠNH Chủ nhà dọn cơm đãi khách, mang thiếu một đôi đũa. Ai nấy đều cầm đũa mời nhau, còn người khách không có đũa đứng dậy nói với chủ nhà rằng: - Cho tôi xin một chén nước lạnh. Chủ nhà hỏi: - Hả, để làm gì vậy? - Để rửa tay cho sạch mà bốc đồ ăn.  Lời trách khéo của người khách vì sự tiếp đón không chu đáo của gia chủ.
7. TÌNH HUỐNG Ông tướng ơi! Đến ga Sài Gòn rồi! Khò khò. . Nếu là em, em hiểu ý của bạn Lan là gì?
8. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý Bài tập nhanh Bạn đến nhà mời em tối nay đi xem phim Việt Nam “ Nhà có năm nàng tiên”. Em hãy trả lời bạn theo hai cách: nghĩa tường minh và hàm ý.
9. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý 1. Ví dụ 2. Nhận xét *Ghi nhớ (SGK- 75) Lưu ý - Hàm ý phụ thuộc vào tình huống giao tiếp. - Hàm ý thường được sử dụng trong các văn bản nghệ thuật. - Hàm ý còn xuất hiện qua cử chỉ, hành động,.
10. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý - Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy. II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý
11. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý * Đọc đoạn trích và trả lời câu hỏi: Chị Dậu vừa nói vừa mếu: - Thôi u không ăn, để phần con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u. Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống: - Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ? Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa: - Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài. Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc: - U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
12. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý Ví dụ: Đoạn trích SGK/90 Nêu hàm ý của những câu in (1) Con chỉ được ăn ở nhà đậm? bữa này nữa thôi. => Sau bữa ăn này con không còn được ở nhà nữa. Mẹ đã bán con. Vì sao chị Dậu không dám nói (2) Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài. thẳng với con mà => Mẹ đã bán con cho phải dùng hàm ý? cụ Nghị ở thôn Đoài .
13. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý ChiHàm tiết ý nàotrong cho câu thấy nói Ví dụ: cáinào Tý của đã chị hiểu Dậuhàm rõ ý tronghơn? Vìcâu sao nói chị thứ haiphải (1) Con chỉ được ăn ở nhà củanói mẹ?rõ như vậy? bữa này nữa thôi. →Không thành công => Sau bữa ăn này con không còn được ở nhà nữa. Mẹ đãb án con. - Cái Tý nghe nói giãy nảy, nó liệng của khoai vào rổ và (2) Con sẽ ăn ở nhà cụ - Hàmnói trongý trongtiếng câukhóc thứ :hai rõ hơn. Nghị thôn Đoài. →Thành công Chị“U bán Dậucon phảithật nóiđấy rõ ưhơn”? vì cái Tí => Mẹ đã bán con cho cụ không hiểu được hàm ý của câu Nghị ở thôn Đoài. nói thứ nhất.
14. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý VậyCho đểví dụsử dụng có hàm hàmý có ý? hiệu quả cần có những điều kiện gì? Lưu ý: Trường hợp người nghe có theo dõi lời người - nóiNgườinhưng nói (ngườikhông viết)nhận cóbiết ý hàmthức ýđưathì hàmngười ý vàonói câuphải nói. - điềuNgườichỉnh nghelời (ngườinói củađọc)mình có phùnănghợp lực giảitrình đoánđộ củahàmngười ý tiếp nhận .
15. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý - Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy. II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý - Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói. - Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý *Ghi nhớ: Học SGK/91
16. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý III. LUYỆN TẬP Bài tập 1/trang75 a. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. →Chưa muốn chia tay b. Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái: Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn, quay vội đi .→ Cô gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng, cô định kín đáo để khăn làm kỉ vật cho anh thanh niên, nhưng anh thanh niên quá thật thà tưởng cô bỏ quên nên gọi cô để trả lại.
17. Tiếng việt: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý III. LUYỆN TẬP Bài tập 2/ trang75: Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây: Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái: - Đây, tôi giới thiệu anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh. → Hàm ý: Ông hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chè đấy.
18. Tiếng việt: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý III. LUYỆN TẬP Bài tập 3/ trang 75 Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý. Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng: - Vô ăn cơm! Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra: - Cơm chín rồi! Anh cũng không quay lại. (Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà) - Câu “Cơm chín rồi” - Hàm ý: Ông vô ăn cơm đi! (vì bé Thu cố tránh gọi tiếng “ba”).
19. Tiếng việt: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý III. LUYỆN TẬP Bài 4: Đọc các đoạn trích sau (trích từ truyện ngắn Làng của Kim Lân), cho biết những câu in đậm có chứa hàm ý không? Vì sao? a. b. Có người hỏi: - Này, thầy nó ạ. - Sao bảo Làng Chợ Dầu tinhthần lắm cơ Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường mà? không nói gì. - Ấy thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy! - Thầy nó ngủ rồi à? Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm - Gì? chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to: Ông lão khẽ nhúc nhích. - Hà, nắng gớm, về nào - Tôi thấy người ta đồn Ông Hai vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi Ông lão gắt lên: đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám - Biết rồi! người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo. Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi hiu hắt. → Câu này không chứa hàm ý, chỉ đánh trống lảng, cố ý nói sang chuyện khác, → Câu nói dở dang, chưa trọn ý tránh đề tài đang bàn. hoặc không muốn nói hết ý.
20. Tiếng việt: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý III. LUYỆN TẬP Bài tập 1 /sgk trang 91 A B C Người nói: - Anh thanh niên - Anh Tấn - Thuý Kiều - Chị hàng đậu ngày Người - Ông hoạ sĩ và cô gái - Hoạn Thư nghe: trước Hàm ý của - Câu 1: Giễu cợt. câu in - Mời bác và cô vào - Chúng tôi không thể - Câu 2: Làm điều độc ác đậm: cho được. sẽ gặp sự báo oán. Hãy - uống nước. chuẩn bị nhận sự báo oán thích đáng. - Chi tiết -” Ông liền theo anh “ Thật là càng giàu - “ Hồn lạc phách xiêu” , thanh niên vào có, càng không dám rời một đồng xu! “Khấu đầu dưới trướng trong nhà” và “ngồi Càng không dám rời liệu điều kêu ca”. xuống ghế”. đồng xu lại càng giàu có”.
21. Tiếng việt: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý III. LUYỆN TẬP Bài 2/91: Xác định hàm ý của câu in đậm? Vì sao em bé không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử dụng hàm ý có thành công không? Vì sao? Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên: - Cơm sôi rồi, chắt nước giùm cái ! – Nó cũng lại nói trổng. Tôi lên tiếng mở đường cho nó: - Cháu phải gọi “Ba chắt nước giùm con”, phải nói như vậy. Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên: - Cơm sôi rồi nhão bây giờ ! Anh Sáu vẫn ngồi im [ ] -> Hàm ý: Ba chắt nước cơm giúp con với không thì nhão mất. - >Vì bé Thu lần trước đã nói thẳng rồi mà không có hiệu quả và vì bực mình, vì không muốn gọi tên Ba. -> Việc sử dụng hàm ý không thành công vì “Anh Sáu vẫn ngồi im”, tức là tỏ ra không cộng tác.
22. Tiết 124: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý III. LUYỆN TẬP Bài 3/ 91: Điền vào lượt lời của B trong đoạn thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối. A: Mai về quê với mình đi ! B: / A: Đành vậy. * Điền: - Mình còn rất nhiều bài tập. - Mai mình phải trông nhà. - Mình sắp thi rồi. - Mình phải đi thăm bà ốm ở bệnh viện.
23. Tiết 124: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý III. LUYỆN TẬP Bài 4/91: Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh “hy vọng” với “con đường” Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hi vọng thì không thể nói đâu là thực, đâu là hư. Cũng giống như những con đường trên mặt đất; kì thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi. - Hàm ý: Tuy hi vọng chưa thể nói là thực hay hư, nhưng nếu cố gắng thực hiện thì có thể đạt được.
24. Tiết 124: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý III. LUYỆN TẬP Bài 5/91: Tìm câu có hàm ý mời mọc, câu có hàm ý từ chối trong đoạn đối thoại giữa em bé với mây và sóng - Câu có hàm ý mời mọc: + “ Bọn tớ chơi từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà ” + “ Bọn tớ ca hát từ sáng sớm cho đến hoàng hôn ” - Câu có hàm ý từ chối: + “ Mẹ mình đang ở đợi ở nhà.” + “ Làm sao có thể rời mẹ mà đến được?”. * Viết thêm câu có chứa hàm ý mời mọc rõ hơn. -“Chơi với bọn tớ thích lắm đấy.” - “Có ai muốn chơi với bọn tớ không?” - “Các bạn nhỏ mà đi cùng thì thích lắm đấy.”
25. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý Hµm ý ®iÒu kiÖn Sö dông NGƯỜI NÓI NGƯỜI ĐỌC (NGƯỜI VIẾT) (NGƯỜI NGHE) Có ý thức đưa hàm ý Có năng lực vào câu nói giải đoán hàm ý §êi sèng VĂN CHƯƠNG
26. - Sưu tầm các tình huống về hàm ý và cách sử dụng hàm ý - Viết đoạn văn trong đó có sử dụng hàm ý