Bài giảng Ngữ văn 9 - Bài 7: Trau dồi từ vựng

Nội dung text: Bài giảng Ngữ văn 9 - Bài 7: Trau dồi từ vựng

1. NHIỆT LIỆT CHÀO MỪNG CÁC THẦY CÔ GIÁO VỀ THĂM LỚP DỰ GIỜ GIÁO VIÊN: TRỊNH VĂN LỤC TRƯỜNG THCS GIAO THIỆN – GIAO THUỶ - NAMĐỊNH
2. Ví dụ 1: “ Trong tiếng ta, một chữ có thể dùng để diễn tả rất nhiều ý; hoặc ngược lại, một ý nhưng lại có bao nhiêu chữ để diễn tả.Vì vậy nếu nói tiếng Việt của ta có những khả năng rất lớn để diễn đạt tư tưởng và tình cảm trong nhiều thể văn thì điều đó hoàn toàn đúng. Không sợ tiếng ta nghèo, chỉ sợ chúng ta không biết dùng tiếng ta.” (Phạm Văn Đồng, Giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt) - Tiếng Việt là ngôn ngữ có khả năng kết hợp rất lớn để đáp ứng nhu cầu diễn đạt của người viết. - Muèn ph¸t huy kh¶ n¨ng tèi ®a cña tiÕng ViÖt, mçi c¸ nh©n ph¶i kh«ng ngõng trau dåi ng«n Cố Thủ tướng ng÷ cña m×nh mµ trước hÕt ph¶i trau dåi vèn tõ. Phạm Văn Đồng
3. * VÝ dô 2. Xác định lỗi diễn đạt trong những câu sau: a. ViÖt Nam chóng ta cã rÊt nhiÒu th¾ng c¶nh ®Ñp. => Sửa lại: ViÖt Nam chóng ta cã rÊt nhiÒu th¾ng c¶nh. b. C¸c nhµ khoa häc dựdù doán®o¸n nh÷ng chiÕc b×nh nµy ®· cã c¸ch ®©y kho¶ng 2500 n¨m. => Sửa lại: C¸c nhµ khoa häc pháng ®o¸n/ước đoán/ước tính nh÷ng chiÕc b×nh nµy ®· cã c¸ch ®©y kho¶ng 2500 n¨m. c. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhµ trường ®· đẩy®Èy mạnhm¹nh quy m« ®µo t¹o ®Ó ®¸p øng nhu cÇu häc tËp cña x· héi. => Sửa lại: Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhµ trường ®· më réng quy m« ®µo t¹o ®Ó ®¸p øng nhu cÇu häc tËp cña x· héi. => Cã lçi nµy, v× người viÕt kh«ng biÕt chÝnh x¸c nghÜa của từ vµ c¸ch dïng tõ mµ m×nh sö dông. Râ rµng lµ kh«ng ph¶i do “tiÕng ta nghÌo” mµ do người viÕt ®· “kh«ng biÕt dïng tiÕng ta”.
4. * Ghi nhớ 1: Muốn sử dụng tốt tiếng Việt, trước hết cần trau dồi vốn từ. Rèn luyện để nắm được đầy đủ và chính xác nghĩa của từ và cách dùng từ là việc rất quan trọng để trau dồi vốn từ. * Phân biệt nghĩa của các từ sau: trang hoàng; trang trí; trang điểm - Trang hoàng (động từ): làm cho một nơi nào đó đẹp lên bằng cách bày biện thêm những vật đẹp mắt một cách hợp thẩm mĩ. Ví dụ: trang hoàng nhà cửa; hội trường được trang hoàng rực rỡ - Trang trí (động từ): sắp xếp, bố trí các vật có hình khối, đường nét, màu sắc khác nhau sao cho tạo ra một sự hài hoà, làm đẹp mắt một khoảng không gian nào đó. Ví dụ: trang trí nội thất; trần nhà trang trí hoa văn rất đẹp - Trang điểm (động từ): làm cho vẻ người đẹp lên bằng cách dùng son phấn, quần áo, đồ trang sức, v.v. Ví dụ: trang điểm cô dâu; trang điểm qua loa
5. * Ví dụ: “ Từ lúc chưa có ý thức, cho tới lúc có ý thức chúng ta đã học chữ của Nguyễn Du. Chắc ai cũng đồng ý với tôi rằng nếu chữ nghĩa “Truyện Kiều” mà xoàng xĩnh thôi thì chắc “Truyện Kiều”, dù tư tưởng sâu xa đến đâu cũng chưa thể thành sách của mọi người. Tôi càng phục tài học với sức sáng tạo của Nguyễn Du trong chữ nghĩa, khi tôi đọc đến câu thơ ông viết ông đã “ở trong ruộng bãi để học câu hát hay của người trồng dâu”. Đó không phải là một câu nói bóng, mà đó là một tâm sự , một kế hoạch học chữ, hay là nói theo cách nói của chúng ta ngày nay: Nguyễn Du đã đi vào học lời ăn tiếng nói nhân dân, cơ sở sáng tạo ngôn ngữ của nhà thơ thiên tài đã dựa thẳng vào đấy. Xin kể hai ví dụ. Câu thơ Nguyễn Du có chữ “áy”(Cỏ áy bóng tà ). Chữ “áy” ấy , tài giỏi đến độ dù ta không hiểu nghĩa, nó cũng hiện lên sự ảm đạm. Cho tới năm trước, có dịp đi Thái Bình, về huyện Thái Ninh, tôi được biết chữ “áy” là tiếng vùng quê đấy. Quê vợ Nguyễn Du ở Thái Bình, Nguyễn Du đã ở lâu đất Thái Bình, “cỏ áy” có nghĩa là cỏ vàng úa. Tiếng “áy” ở Thái Bình đã vào văn chương “Truyện Kiều” và trở thành tuyệt vời. Ví dụ nữa, ba chữ “bén duyên tơ” ở “Truyện Kiều”. Thông thường, ta hiểu “bén duyên” có thể gần gũi với câu tục ngữ “Lửa gần rơm lâu ngày cũng bén”. Nhưng không phải .Trong nghề ươm tơ, lúc tháo con tằm lấy tơ thì người ta ngâm tằm vào nồi nước nóng, rồi đem guồng ra, vớt tơ lên quay vào guồng, lúc sợi tơ bắt đầu quay vào guồng, người nhà nghề gọi là “tơ bén”. Nếu chỉ viết bén duyên không thì còn có thể ngờ, chứ “bén duyên tơ” thì rõ ràng Nguyễn Du của chúng ta đã nghe, học và sáng tạo trên cơ sở công việc của người hái dâu chăn tằm. Nguyễn Du đã trau dồi ngôn ngữ , đêm ngày mài dũa chữ nghĩa kì khu biết chừng nào!” (Theo Tô Hoài, “Mỗi chữ phải là một hạt ngọc” )
6. - Nhµ v¨n T« Hoµi ph©n tÝch qu¸ tr×nh trau dåi vèn tõ cña ®¹i thi hµo NguyÔn Du b»ng c¸ch häc lêi ¨n tiÕng nãi cña nh©n d©n. - NguyÔn Du häc tõ “¸y” ë vïng quª Th¸i B×nh – quª vî ®Ó viÕt nªn “Cá ¸y bãng tµ” trong TruyÖn KiÒu. - NguyÔn Du ®· nghe vµ s¸ng t¹o trªn c¬ së Nhà văn Tô Hoài c«ng viÖc cña ngưêi h¸i d©u ch¨n t»m mµ viÕt “BÐn duyªn t¬” trong TruyÖn KiÒu. * Ghi nhớ 2: Rèn luyện để biết thêm những từ chưa biết, làm tăng vốn từ là việc thường xuyên phải làm để trau dồi vốn từ.
7. Bài 1: SGK/ trang 101 Chọn cách giải thích đúng: Hậu quả là: kết quả xấu a/ kết quả sau cùng. b/ kết quả xấu. Đoạt là: chiếm được phần thắng. a/ chiếm được phần thắng. b/ thu được kết quả tốt Tinh tú là: sao trên trời (nói khái quát) a/ phần thuần khiết và quý báu nhất. b/ sao trời (nói khái quát)
8. Bài tập 2/ trang 101-102/SGK. Xác định nghĩa của yếu tố Hán Việt: a. Tuyệt (Hán Việt) có những nghĩa thông dụng nhất như sau: - dứt, không còn gì; - cực kì, nhất. Cho biết nghĩa của yếu tố tuyệt trong mỗi từ sau đây: tuyệt chủng, tuyệt đỉnh, tuyệt giao, tuyệt mật, tuyệt tác, tuyệt trần, tuyệt tự, tuyệt thực. Giải thích nghĩa của những từ này. b. Đồng (Hán Việt) có những nghĩa thông dụng nhất như sau: - cùng nhau, giống nhau; - trẻ em; - (chất) đồng. Cho biết nghĩa của yếu tố đồng trong mỗi từ ngữ sau đây: đồng âm, đồng ấu, đồng bào, đồng bộ, đồng chí, đồng dạng, đồng dao, đồng khởi, đồng môn, đồng niên, đồng sự, đồng thoại, trống đồng. Giải thích nghĩa của những từ ngữ này.
9. a. Tuyeät (döùt, khoâng coøn gì): tuyệt chủng, tuyệt giao, tuyệt tự, tuyệt thực + tuyeät chuûng: maát haún noøi gioáng. + tuyeät giao: caét ñöùt giao thieäp + tuyeät töï: khoâng coù ngöôøi noái doõi. + tuyeät thöïc: nhòn ñoùi, khoâng chòu aên ñeå phaûn ñoái. - Tuyeät (cực kì, nhất): tuyệt đỉnh, tuyệt mật, tuyệt tác, tuyệt trần + tuyệt đỉnh: đạt đến mức độ cao nhất, không có cái gì hơn được. + tuyeät maät: bí maät tuyeät ñoái + tuyeät taùc: taùc phaåm vaên hoïc ñaït tôùi ñænh cao. + tuyeät traàn: nhaát treân ñôøi, khoâng coù gì saùnh noåi.
10. Bài tập 3 trang 102/SGK. Sửa lỗi dùng từ trong những câu sau: a. Về khuya đường phố rất im lặng. b. Trong thời kì đổi mới, Việt Nam đã thành lập quan hệ ngoại giao với hầu hết các nước trên thế giới. c. Những hoạt động từ thiện của ông ấy khiến chúng tôi rất cảm xúc. Bài làm a. Về khuya đường phố rất yên lặng/yên tĩnh/vắng vẻ. b. Trong thời kì đổi mới, Việt Nam đã thiết lập quan hệ ngoại giao với hầu hết các nước trên thế giới. c. Những hoạt động từ thiện của ông ấy khiến chúng tôi rất cảm động/cảm phục.
11. Bài 5: Chủ tịch Hồ Chí Minh có nói tới việc lấy tài liệu để viết như sau: 1. Nghe: Lắng tai nghe các cán bộ, nghe các chiến sĩ, nghe đồng bào để lấy tài liệu mà viết. 2. Hỏi: Hỏi những người đi xa về, hỏi nhân dân, hỏi bộ đội những việc, những tình hình ở các nơi. 3. Thấy: Mình phải đi đến, xem xét mà thấy. 4. Xem: Xem báo chí, xem sách vở. Xem báo chí trong nước, xem báo chí nước ngoài. 5. Ghi: Những gì đã nghe, đã thấy, đã hỏi được, đã đọc được, thì chép lấy để dùng và viết. (Hồ Chí Minh, Cách viết trong Giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt) Dựa theo ý kiến trên, hãy nêu cách em sẽ thực hiện để làm tăng vốn từ.
12. - Nghe: Quan sát, lắng nghe bài giảng của các thầy Cách cô, lời nói hàng ngày của những người xung quanh, thực trên các phương tiện thông tin đại chúng. hiện - Hỏi: Gặp từ ngữ khó, không giải thích được có thể để tra từ điển, hỏi thầy cô giáo, bạn bè, những người trau khác. dồi - Thấy, xem: Đọc sách báo, các loại SGK, sách tham vốn khảo, nhất là các tác phẩm văn học mẫu mực của từ của các nhà văn nổi tiếng. học - Ghi: Ghi lại bài giảng của thầy cô, những từ đã sinh: nghe, đã đọc được để ghi nhớ, tích lũy vốn từ, vận dụng khi phù hợp
13. Bài tập 7/ trang 103 SGK. Phân biệt nghĩa của những từ ngữ sau và đặt câu với mỗi từ ngữ đó. a) nhuận bút / thù lao; b) tay trắng / trắng tay; c) kiểm điểm / kiểm kê; d) lược khảo / lược thuật; Bài làm a. nhuận bút/thù lao - nhuận bút: Tiền trả công cho người viết một tác phẩm, bài viết. Đặt câu: Anh ấy mới nhận được tiền nhuận bút của Báo Văn học và tuổi trẻ. - thù lao: tiền công cho sức lao động bỏ ra để làm công việc gì đó. => Đặt câu: Thù lao cho một ngày lao động của ông ấy là 300.000đ. b. tay trắng/trắng tay - tay trắng: không có của cải vật chất gì để bắt đầu cuộc sống. Đặt câu: Anh ta vào đời bằng hai bàn tay trắng. - trắng tay: có của cải vật chất nhưng mất hết không còn gì. => Đặt câu: Sau đợt mưa bão kéo dài, ông ấy trở nên trắng tay.
14. Bài tập 8/104/SGK: Trong tiếng Việt có nhiều từ phức (từ ghép và từ láy) có các yếu tố cấu tạo giống nhau nhưng trật các yếu tố thì khác nhau, như từ ghép: kì lạ - lạ kì, nguy hiểm – hiểm nguy, thương xót – xót thương; hoặc từ láy: khắt khe – khe khắt, lừng lẫy – lẫy lừng. Hãy tìm năm từ ghép và năm từ láy tương tự. Các từ ghép tương tự Các từ láy tương tự - Cảm thông - Diệu kỳ - Thiết tha - Tả tơi -Thương xót - Cực khổ - Ao ước - Tăm tối Đợi chờ - Cầu khẩn - Than thở - Bềnh bồng - Khai triển - Nhiệm màu - Hắt hiu - Mối manh - Ca ngợi - Bảo đảm - Hững hờ - Dào dạt
15. • Một số trường hợp ®ảo trật tự c¸c yếu tố cã thể dẫn ®ến sự sai lệch về nghĩa. Ví dụ: + điểm yếu - yếu điểm + sĩ tử - tử sĩ + bệ hạ - hạ bệ + tay trắng - trắng tay
16. HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ - VÒ nhµ häc néi dung bµi häc vµ hoµn thµnh c¸c bµi tËp cßn l¹i trong SGK. - ChuÈn bÞ cho việc viết bài tập làm văn số 2 – Văn tự sự.