Bài giảng Ngữ văn 9 - Tiết học 123: Nghĩa tường minh và hàm ý

Nội dung text: Bài giảng Ngữ văn 9 - Tiết học 123: Nghĩa tường minh và hàm ý

1. Lớp 9 Trường THCS Thạnh Đông
2. KIỂM TRA MIỆNG 1. Các đoạn văn trong một văn bản cũng như các câu trong một đoạn văn khi liên kết phải đảm bảo yêu cầu gì? ( 7đ) 2.Chỉ ra các phép kiên kết hình thức trong các đoạn văn sau ( 2đ) a. Tôi thích dân ca quan họ mềm mại, dịu dàng. Thích Ca- chiu-sa của hồng quân Liên-xô. Thích ngồi bó gối mơ màng. b. “ Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ Người khôn, người đến chốn lao xao . 3. Nội dung bài học hôm nay có mấy phần? (1đ)
3. Đáp án 1. a. Về nội dung: các câu, các đoạn phải phục vụ chủ đề chung của văn bản hoặc của đoạn văn (Liên kết chủ đề) phải được sắp xếp theo một trình tự hợp lý (liên kết lô - gíc). b. Về hình thức: các câu, các đoạn liên kết bằng một số phép như: Lặp, thế, nối, đồng nghĩa, trái nghĩa và liên tưởng. 2.Các phép kiên kết hình thức trong các đoạn văn sau a. Tôi thích dân ca quan họ mềm mại, dịu dàng. Thích Ca- chiu-sa của hồng quân Liên-xô. Thích ngồi bó gối mơ màng. b. “ Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ Người khôn, người đến chốn lao xao. 3. Hai phần + Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý + Luyện tập
4. VD1. Một nhóm bạn có 5 người cùng nhau đi xem kịch, trong đó bạn A và bạn B chuẩn bị vé cho cả nhóm - A hỏi: Mua được vé chưa? - B trả lời: rồi. VD2: Lan và Nga gặp nhau, Lan hỏi: Có lời nào trong VD trên chưa rõ ý hay không? - Bạn xem cái áo tôi mới mua này có đẹp lắm không? Nga trả lời: - Cái áo này phải có một cái hoa hay cái nơ màu hồng nữa là đẹp lắm. EmÝ củahiểu Nga câu: Cáitrả lờiáo củanày Ngakhông như đẹp thế lắm nào?.
5. TIẾT 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
6. TIẾT 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý: 1. Tìm hiểu ví dụ: (sgk/74.75) -Trời ơi, chỉ còn có năm phút! Chính→làAnhanh rấtthanh tiếc niênlà khônggiật cònmình nhiềunói to, thờigiọng giancười để chuyệnnhưng trò.đầy tiếc rẻ.Anh chạy ra nhà sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn.Nhà(Anhhọa thanhsĩ tặc niênlưỡi đứngkhôngdậy nói. Côthẳnggái cócũng thể đứngvì ngạilên, ngùng,đặt lại chiếcvì muốnghế, thongche giấuthả tìnhđi đến cảmchỗ củabác mình).già. > Hàm ý -Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! →AnhCâu thanh nói này niên không vừa cóvào, ẩn kêu ý gì. lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh > lấyNghĩa chiếc tường khăn minh tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. (Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
7. Câu tục ngữ: - Không thầy đố mày làm nên. Nghĩa tường minh - Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng. Hàm ý ? Nêu nội dung của hai câu tục ngữ đó? Cho biết câu nào được hiểu theo nghĩa tường minh, câu nào có hàm ý.
8. GHI - Nghĩa tường minh là phần NHỚ thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu, nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
9. THẢO LUẬN Khi nói (hoặc viết), nên sử dụng nghĩa tường minh và hàm ý như thế nào? Ngôn ngữ phải được dùng hợp lí, phù hợp hoàn cảnh mới có giá trị. Cần ý thức rõ điều này để tránh lạm dụng.
10. Lưu ý : -Lưu ý 1:+ Hàm ý có thể giải đoán được, người nghe có năng lực thì sẽ giải đoán được hàm ý. + Hàm ý có thể chối bỏ được vì người nói sẽ không chịu trách nhiệm với hàm ý, nên khi giao tiếp phải thận trọng chú ý đến hoàn cảnh cụ thể. -Lưu ý 2: Hàm ý thường dùng trong văn chương và giao tiếp hàng ngày. Không dùng hàm ý trong văn bản hành chính. -Lưu ý 3: nhiều khi hành động cũng chứa hàm ý, đây là cách dùng “hình ảnh” để diễn đạt ý của ngôn ngữ nghệ thuật.
11. TIẾT 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý: 1.Ví dụ: (SGK/74-75) 2.Ghi nhớ: (SGK/75) II. LUYỆN TẬP
12. TIẾT 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. LUYỆN TẬP: Bài tập 1 /sgk.75: -Trời ơi, chỉ còn có năm phút! Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. -Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. (Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
13. TIẾT 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. LUYỆN TẬP: Bài tập 1 /sgk.75: a. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy: chưa muốn chia tay. b. Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái: mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn, quay vội đi > Cô gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng, cô định kín đáo để khăn làm kỉ vật cho anh thanh niên, nhưng anh thanh niên quá thật thà tưởng cô bỏ quên nên gọi cô để trả lại.
14. TIẾT 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. LUYỆN TẬP: Bài tập 1 /sgk.75: Bài tập 2 /sgk.75: Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây: Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái: - Đây, tôi giới thiệu anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh. (Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa) -> Hàm ý: Ông hoạ sĩ chưa kịp uống nước chè.
15. TIẾT 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. LUYỆN TẬP: Bài tập 1 /sgk.75: Bài tập 2 /sgk.75: Bài tập 3 /sgk.75: Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý. Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng: - Vô ăn cơm! Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra: - Cơm chín rồi! Anh cũng không quay lại. (Nguyễn Quang Sáng- Chiếc lược ngà) Câu: “Cơm chín rồi !” có chứa hàm ý. -> ông vô ăn cơm đi!
16. TIẾT 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. LUYỆN TẬP Bài 4: Đọc các đoạn trích sau và cho biết những câu in đậm có chứa hàm ý không? Vì sao? a. Có người hỏi: - Sao bảo Làng Chợ Dầu tinh thần lắm cơ mà? - Âý thế mà bây giờ đổ đốn ra thế đấy! Ông Hai trả tiền nước, đứng dậy, chèm chẹp miệng, cười nhạt một tiếng, vươn vai nói to: - Hà, nắng gớm, về nào (đánh trống lảng, cố ý nói sang chuyện khác) - Ông Hai vờ vờ đứng lảng ra chỗ khác, rồi đi thẳng. Tiếng cười nói xôn xao của đám người mới tản cư lên ấy vẫn dõi theo.
17. TIẾT 123 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. LUYỆN TẬP 4.b. – Này, thầy nó ạ. Ông Hai nằm rũ ra ở trên giường không nói gì. -Thầy nó ngủ rồi à? -Gì? Ông lão khẽ nhúc nhích. -Tôi thấy người ta đồn (Câu nói dở dang, chưa trọn ý hoặc không muốn nói hết ý.) Ông lão gắt lên: -Biết rồi! Bà Hai nín bặt. Gian nhà lặng đi hiu hắt.
18. Tổng kết ? Hãy chọn đáp án đúng nhất trong những câu sau: 1. Hàm ý là phần thông báo: A. Trái ngược với nghĩa tường minh. B. Ẩn đằng sau nghĩa tường minh. C. Không diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. D. Được diễn đạt trực tiếp trong câu. 2. Dùng hàm ý trong trường hợp nào sau đây? A. Khi không biết diễn đạt rõ ý. B. Khi không muốn nói rõ ý. C. Khi không muốn người nghe hiểu ý. D. Khi muốn chấm dứt cuộc thoại.
19. Luật chơi Có 5 ngôi sao, đằng sau mỗi ngôi sao là một yêu cầu. * Nếu trả lời đúng sẽ được hoa điểm tốt và được quyền chỉ định người mở ngôi sao tiếp theo. * Nếu trả lời sai thì các bạn khác giành quyền trả lời (bằng cách giơ tay nhanh). * Nếu chọn được ngôi sao may mắn sẽ không phải trả lời câu hỏi mà vẫn được điểm tốt và được quyền chỉ định người mở ngôi sao tiếp theo.
20. 1 4 Luật chơi
21. Ngôi sao may mắn Chúc mừng bạn! Bạn đã tìm được ngôi sao may mắn.
22. Trống đánh vào lớp đã 7 phút, Tuấn mới hớt hải chạy vào, thầy giáo nhìn đồng hồ nói: ? Em hãy diễn đạt ý muốn nói của thầy bằng hai câu: một câu có nghĩa tường minh, một câu dùng hàm ý Đáp án
23. Đáp án: - Nghĩa tường minh: Em đến trễ 7 phút rồi đấy. - Hàm ý: Em có đồng hồ không?
24. - Ếch ngồi đáy giếng - Được voi đòi tiên - Uống nước nhớ nguồn - Ăn cây táo rào cây sung - Nước mắt cá sấu - .
25. Bạn hãy đọc nhanh năm câu thành ngữ mà nội dung được hiểu theo nghĩa hàm ý ĐÁP ÁN
26. Mời bạn hãy xác định nghĩa tường minh và hàm ý trong các trường hợp sau: A.Bây giờ mới 11 giờ. B. Bây giờ đã 11 giờ. C. Bây giờ là 11 giờ. Đáp án
27. A. Bây giờ mới 11 giờ. -> hàm ý còn sớm B. Bây giờ đã 11 giờ. -> hàm ý đã muộn (trễ) C. Bây giờ là 11 giờ. -> nghĩa tường minh
28. Là lớp trưởng, khi thấy lớp học có rác bẩn, em sẽ nhắc nhở các bạn trong lớp như thế nào? Hãy sử dụng một câu có chứa hàm ý để nhắc nhở các bạn. Đáp án
29. Đáp án: Hôm nay, ai trực nhật ấy nhỉ?
30. 1. Đối với bài học tiết này: - Thuộc ghi nhớ. HƯỚNG - Tìm nghĩa tường minh và hàm ý trong bài thơ “ Bánh trôi nước” của Hồ Xuân Hương. DẪN 2. Đối với bài học tiết sau : NGHỊ LUẬN VỀ 1 ĐOẠN THƠ, BÀI THƠ - Đọc kĩ bài KHÁT VỌNG HOÀ NHẬP, DÂNG HỌC HIẾN CHO ĐỜI; trả lời các câu hỏi hướng dẫn tìm hiểu bài trong SGK.78 TẬP - Học bài cũ: Nghị luận về tác phẩm truyện.