Bài giảng Ngữ văn lớp 10 - Tiết 24: Miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự - Trường THPT Trần Phú

Nội dung text: Bài giảng Ngữ văn lớp 10 - Tiết 24: Miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự - Trường THPT Trần Phú

1. TRƯỜNG THCS TRẦN PHÚ
2. Bố cục của văn bản là gì? Nêu cách bố trí sắp xếp nội dung phần thân bài của văn bản?
3. TIẾT 24: MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM TRONG VĂN TỰ SỰ I.Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình cảm trong văn bản tự sự: 1. Ví dụ : Đoạn văn trích “ Trong lòng mẹ” ( Sgk/72,73)
4. TIẾT 24: MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM TRONG VĂN TỰ SỰ Xe chạy chậm chậm Mẹ tôi cầm nón vẫy tôi, vài giây sau, tôi đuổi kịp. Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, và, khi trèo lên xe, tôi ríu cả chân lại. Mẹ tôi vừa kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi, thì tôi òa lên khóc rồi cứ thế nức nở. Mẹ tôi cũng sụt sùi theo: - Con nín đi! Mợ đã về với các con rồi mà. Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nước mắt cho tôi rồi xốc nách tôi lên xe. Đến bấy giờ tôi mới kịp nhận ra mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại lời người họ nội của tôi nói. Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong, và nước da mịn làm nổi bật màu hồng của hai gò má. Hay tại sự sung sướng bỗng được trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tươi đẹp như thuở còn sung túc? Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó thơm tho lạ thường. Phải bé lại và lăn vào lòng một người mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của người miệng, để bàn tay người mẹ vuốt ve từ trên trán xuống cằm, và gãi rôm ở sống lưng cho, mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng. Từ ngã tư đầu trường học về đến nhà, tôi không còn nhớ mẹ tôi đã hỏi tôi và tôi đã trả lời mẹ tôi những câu gì. Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu
5. TIẾT 24: MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM TRONG VĂN TỰ SỰ I.Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình Theo em trọng tâm của phương cảm trong văn bản tự sự: thức kể, tả và biểu cảm là gì ? 1. Ví dụ : Đoạn văn trích “ Trong lòng mẹ” ( Sgk/72,73) • Kể : tập trung nêu sự việc, hành động, nhân vật. • Tả: thường tập trung chỉ ra tính chất , màu sắc, mức độ của sự việc, nhân vật , hành động • Biểu cảm: thường thể hiện ở các chi tiết bày tỏ cảm xúc , thái độ của người viết trước nhân vật , sự việc, hành động.
6. TIẾT 24: MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM TRONG VĂN TỰ SỰ I.Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình Ở đoạn trích trên tác giả kể lại cảm trong văn bản tự sự: chuyện gì ? 1. Ví dụ : Đoạn văn trích “ Trong lòng Sự việc đó được kể bằng những mẹ” ( Sgk/72,73) chi tiết nhỏ nào? Kể lại cuộc gặp gỡ đầy cảm động của nhân vật “ tôi” với người mẹ + lâuMẹ ngày vẫy xatôi cách. + Tôi chạy theo xe chở mẹ + Mẹ kéo tôi lên xe + Tôi oà khóc + Mẹ tôi sụt sùi + Tôi ngồi bên mẹ, đầu ngả vào cánh tay mẹ, quan sát gương mặt mẹ.
7. TIẾT 24: MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM TRONG VĂN TỰ SỰ I.Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình cảm trong văn bản tự sự: Tìm các từ ngữ, các câu văn, hình 1. Ví dụ : Đoạn văn trích “ Trong lòng ảnh chi tiết thể hiện yếu tố miêu mẹ” ( Sgk/72,73) tả, biểu cảm trong đoạn văn? -Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, và khiThảo trèo luận lên nhóm xe, tôi : ríu cả chân lại. -MẹNhóm tôi vừa 1,2 kéo tìm tay yếu tội, tố xoamiêu đầu tả. tôi hỏi,Nhóm thì tôi 3,4 òa lêntìm khóc,yếu tố rồi biểu cứ cảm.thế nức nở. Mẹ tôi cũng sụt sùi theo. -Mẹ lấy vạt áo nâu thấm nước mắt cho tôi rồi xốc nách tôi lên xe. -Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong, nước da mịn, làm nỏi bật màu hồng của hai gò má. -Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp vào đùi mẹ tội, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi,
8. TIẾT 24: MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM TRONG VĂN TỰ SỰ I.Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình cảm trong văn bản tự sự: 1. Ví dụ : Đoạn văn trích “ Trong lòng mẹ” ( Sgk/72,73) - Các yếu tố biểu cảm: - Kể : mẹ vẫy tôi, tôi chạy theo . Hay tại sự sung sướng bỗng -Tả : tôi thở hồng hộc , trán đẫm mồ hôi như thuở còn sung túc (suy nghĩ ) - Biểu cảm : suy nghĩ, cảm nhận, phát biểu . Tôi thấy những cảm giác cảm tưởng . thơm tho lạ thường (cảm nhận) => các yếu tố không tách riêng mà đan xen vào nhau . Phải bé lại êm dịu vô cùng (phát biểu cảm tưởng ) Các yếu tố miêu tả, biểu cảm và tự sự trong đoạn văn trên đứng tách riêng, hay đan xen vào nhau?
9. TIẾT 24: MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM TRONG VĂN TỰ SỰ I.Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình Hãy bỏ hết các yếu tố miêu tả và cảm trong văn bản tự sự: biểu cảm trong đoạn văn trên, 1. Ví dụ : Đoạn văn trích “ Trong lòng chép lại các câu văn kể người mẹ” ( Sgk/72,73) thành một đoạn - Kể : mẹ vẫy tôi, tôi chạy theo -Xe chạy chầm chậm Mẹ vẫy tay -Tả : tôi thở hồng hộc , trán đẫm mồ hôi tôi. Tôi đuổi kịp và trèo lên xe. Mẹ - Biểu cảm : suy nghĩ, cảm nhận, phát biểu kéo tay, xoa đầu tôi hỏi, tôi khóc, mẹ cảm tưởng . tôi cũng khóc. Mẹ lấy vạt áo thấm => các yếu tố không tách riêng mà đan xen nước mắt cho tôi rồi xốc nách tôi lên vào nhau xe, ôm tôi vào lòng. Từ ngã tư đầu trường học về đến nhà, tôi không còn nhớ mẹ tôi đã hỏi tôi và tôi đã trả lời mẹ tôi những câu gì. Nếu không có các yếu tố miêu tả và biểu cảm thì việc kể chuyện trong đoạn văn trên sẽ bị ảnh hưởng như thế nào ?
10. TIẾT 24: MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM TRONG VĂN TỰ SỰ I.Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình Từ đó em có thể rút ra kết luận cảm trong văn bản tự sự: như thế nào về vai trò , tác dụng của yếu tố miêu tả và biểu cảm 1. Ví dụ : Đoạn văn trích “ Trong lòng trong tự sự? mẹ” ( Sgk/72,73) - Yếu tố miêu tả và biểu cảm - Kể : mẹ vẫy tôi, tôi chạy theo làm cho ý nghĩa truyện thêm -Tả : tôi thở hồng hộc , trán đẫm mồ hôi sinh động và sâu sắc hơn. - Biểu cảm : suy nghĩ, cảm nhận, phát biểu cảm tưởng . - Các yếu tố miêu tả giúp cho => các yếu tố không tách riêng mà đan xen việc kể lại cuộc gặp gỡ giữa hai vào nhau mẹ con thêm sinh động về màu => Yếu tố miêu tả, biểu cảm làm cho đoạn sắc, hình dáng, diện mạo của sự văn hấp dẫn, xúc động làm cho người đọc, việc, nhân vật hành động. người nghe phải suy nghĩ liên tưởng - Yếu tố miêu tả giúp người viết thể hiện tình mẫu tử thiêng liêng, sâu nặng. - Nhờ đó, đoạn văn làm cho người đọc thêm xúc động, trăn trở, suy nghĩ trước sự việc của nhân vật.
11. TIẾT 24: MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM TRONG VĂN TỰ SỰ I.Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình cảm trong văn bản tự sự: 1. Ví dụ : Đoạn văn trích “ Trong lòng Bỏ yếu tố kể trong đoạn văn mẹ” ( Sgk/72,73) trên , chỉ để lại các câu miêu tả - Kể : mẹ vẫy tôi, tôi chạy theo và biểu cảm thì đoạn văn sẽ ảnh -Tả : tôi thở hồng hộc , trán đẫm mồ hôi hưởng ra sao ? (có thành truyện - Biểu cảm : suy nghĩ, cảm nhận, phát biểu không ? vì sao?) cảm tưởng . => các yếu tố không tách riêng mà đan xen vào nhau Em có thể nhận xét gì về yếu tố => Yếu tố miêu tả, biểu cảm làm cho đoạn kể trong văn bản tự sự văn hấp dẫn, xúc động làm cho người đọc, người nghe phải suy nghĩ liên tưởng
12. TIẾT 24: MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM TRONG VĂN TỰ SỰ I.Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình cảm trong văn bản tự sự: 1. Ví dụ : Đoạn văn trích “ Trong lòng mẹ” ( Sgk/72,73) - Kể : mẹ vẫy tôi, tôi chạy theo -Tả : tôi thở hồng hộc , trán đẫm mồ hôi - Biểu cảm : suy nghĩ, cảm nhận, phát biểu cảm tưởng . => các yếu tố không tách riêng mà đan xen vào nhau => Yếu tố miêu tả, biểu cảm làm cho đoạn văn hấp dẫn, xúc động làm cho người đọc, người nghe phải suy nghĩ liên tưởng 2. Ghi nhớ : Sgk trang 74
13. TIẾT 24: MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM TRONG VĂN TỰ SỰ I.Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình ?Viết đoạn văn khoảng 5 dòng kể cảm trong văn bản tự sự: lại sự việc trên và nêu cảm nhận 1. Ví dụ : Đoạn văn trích “ Trong lòng của em có dùng yếu tố miêu tả và mẹ” ( Sgk/72,73 biểu cảm.( chú ý lời lẽ, điệu bộ, - Kể : mẹ vẫy tôi, tôi chạy theo nét mặt, cử chỉ, tâm trạng của lão -Tả : tôi thở hồng hộc , trán đẫm mồ hôi Hạc. - Biểu cảm : suy nghĩ, cảm nhận, phát biểu cảm tưởng . => các yếu tố không tách riêng mà đan xen vào nhau => Yếu tố miêu tả, biểu cảm làm cho đoạn văn hấp dẫn, xúc động làm cho người đọc, người nghe phải suy nghĩ liên tưởng 2. Ghi nhớ : Sgk trang 74 II.Luyện tập:
14. TIẾT 24: MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM TRONG VĂN TỰ SỰ I.Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình Văn bản: Tôi đi học cảm trong văn bản tự sự: (Vị trí: phần đầu văn bản) 1. Ví dụ : Đoạn văn trích “ Trong lòng Hằng năm, cứ vào cuối thu, lá ngoài mẹ” ( Sgk/72,73 đường rụng nhiều và trên không có - Kể : mẹ vẫy tôi, tôi chạy theo những đám mây bàng bạc, lòng tôi -Tả : tôi thở hồng hộc , trán đẫm mồ hôi lại nao nức những kỉ niệm mơn man - Biểu cảm : suy nghĩ, cảm nhận, phát biểu cửa buổi tựu trường. cảm tưởng . Tôi quên thế nào được những => các yếu tố không tách riêng mà đan xen cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong vào nhau lòng tôi như mấy cành hoa tươi => Yếu tố miêu tả, biểu cảm làm cho đoạn mỉm cười giữa bầu trời quang đãng. văn hấp dẫn, xúc động làm cho người đọc, người nghe phải suy nghĩ liên tưởng 2. Ghi nhớ : Sgk trang 74 II.Luyện tập: Bài 1: Sgk /74
15. TIẾT 24: MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM TRONG VĂN TỰ SỰ I.Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình cảm trong văn bản tự sự: Văn bản : Tức nước vỡ bờ 1. Ví dụ : Đoạn văn trích “ Trong lòng (Phần giữa trang 29) mẹ” ( Sgk/72,73 Thằng Dần vục đầu vừa thổi vừa húp - Kể : mẹ vẫy tôi, tôi chạy theo soàn soạt. Chị Dậu rón rén bưng một -Tả : tôi thở hồng hộc , trán đẫm mồ hôi bát lớn đến chỗ chồng nằm: - Biểu cảm : suy nghĩ, cảm nhận, phát biểu -Thầy em hãy cố ngồi dậy húp ít cảm tưởng . cháo cho đỡ xót ruột. => các yếu tố không tách riêng mà đan xen Rồi chị đón lấy cái Tỉu và ngồi vào nhau xuống đó như có ý chờ chồng chị ăn => Yếu tố miêu tả, biểu cảm làm cho đoạn có ngon miệng hay không. văn hấp dẫn, xúc động làm cho người đọc, người nghe phải suy nghĩ liên tưởng 2. Ghi nhớ : Sgk trang 74 II.Luyện tập: Bài 1: Sgk /74
16. TIẾT 24: MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM TRONG VĂN TỰ SỰ I.Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình cảm trong văn bản tự sự: 1. Ví dụ : Đoạn văn trích “ Trong lòng Văn bản : Lão Hạc mẹ” ( Sgk/72,73 (Vị trí:Cuối trang 41) - Kể : mẹ vẫy tôi, tôi chạy theo Lão cố làm ra vui vẻ. Nhưng trông -Tả : tôi thở hồng hộc , trán đẫm mồ hôi lão cười như mếu và đôi mắt lão - Biểu cảm : suy nghĩ, cảm nhận, phát biểu ầng ậng nước, tôi muốn ôm choàng cảm tưởng . lấy lão mà oà lên khóc. Bây giờ thì => các yếu tố không tách riêng mà đan xen tôi không xót xa năm quyển sách vào nhau của tôi quá như trước nữa. Tôi chỉ => Yếu tố miêu tả, biểu cảm làm cho đoạn ái ngại cho lão. văn hấp dẫn, xúc động làm cho người đọc, người nghe phải suy nghĩ liên tưởng 2. Ghi nhớ : Sgk trang 74 II.Luyện tập: Bài 1: Sgk /74
17. TIẾT 24: MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM TRONG VĂN TỰ SỰ I.Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình Bài tập 2. Hãy viết một đoạn văn kể cảm trong văn bản tự sự: về những giây phút đầu tiên khi em gặp lại một người thân (ông, bà, bố, 1. Ví dụ : Đoạn văn trích “ Trong lòng mẹ, anh, chị, em ) sau một thời mẹ” ( Sgk/72,73 gian xa cách (chú ý sử dụng các yếu - Kể : mẹ vẫy tôi, tôi chạy theo tố miêu tả và biểu cảm trong khi kể) -Tả : tôi thở hồng hộc , trán đẫm mồ hôi Gợi ý : - Biểu cảm : suy nghĩ, cảm nhận, phát biểu cảm tưởng . - Nên băt đầu từ chỗ nào ? => các yếu tố không tách riêng mà đan xen - Từ xa thấy người thân như thế vào nhau nào? (tả hình dáng , mái tóc) => Yếu tố miêu tả, biểu cảm làm cho đoạn - Lại gần thấy ra sao ? Kể hành văn hấp dẫn, xúc động làm cho người đọc, động của mình và người thân , tả người nghe phải suy nghĩ liên tưởng chi tiết khuôn mặt , quần áo 2. Ghi nhớ : Sgk trang 74 - Những biểu hiện tình cảm của II.Luyện tập: hai người sau khi đã gặp nhau như Bài 1: Sgk /74 thế nào ? (Vui mừng , xúc động thể hiện bằng chi tiêt nào ? Ngôn ngữ , hành động , lời nói , cử chỉ , nét mặt )
18. TIẾT 24: MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM TRONG VĂN TỰ SỰ I.Sự kết hợp các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình cảm trong văn bản tự sự: Không gì có thể so sánh được 1. Ví dụ : Đoạn văn trích “ Trong lòng với niềm vui của gia đình em lúc ấy. mẹ” ( Sgk/72,73 Mọi người ngạc nhiên đến sững sờ - Kể : mẹ vẫy tôi, tôi chạy theo trước sự xuất hiện bất ngờ của một -Tả : tôi thở hồng hộc , trán đẫm mồ hôi anh lính hải quân cao to, vạm vỡ, - Biểu cảm : suy nghĩ, cảm nhận, phát biểu nước da nâu bóng như đồng hun, cảm tưởng . đang tươi cười đứng trước mặt. Anh => các yếu tố không tách riêng mà đan xen dập chân đứng nghiêm rồi giơ tay vào nhau chào kiểu nhà binh: “Con chào ba! => Yếu tố miêu tả, biểu cảm làm cho đoạn Con chào mẹ!”. Em cứ đứng ngẩn ra văn hấp dẫn, xúc động làm cho người đọc, vì sung sướng. Ôi! Anh trai của em! người nghe phải suy nghĩ liên tưởng Người anh thân thiết nay đã trở về! Em ngắm mãi không chán gương 2. Ghi nhớ : Sgk trang 74 mặt trẻ trung, nụ cười tươi rói và đôi II.Luyện tập: mắt đen sáng của anh. Căn nhà nhỏ Bài 1: Sgk /74 xôn xao tiếng chào hỏi của bà con hàng xóm kéo sang chia vui.
19. Giúp hình dung Mô tả: Nhân vật, sự việc cốt lõi tạo nên Tự sự: nhân vật, sự việc Giúp câu chuyện Miêu tả, biểu cảm sinh động, tự sự Biểu cảm: sâu sắc Tỏ thái độ, tình cảm của người viết
20. HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ Bài cũ : -Học bài ghi nhớ. - Hoàn thành các bài tập 1,2 sgk/ 75 - Vẽ sơ đồ tư duy vào vở học. Bài mới : Soạn bài : Đánh nhau với cối xay gió. - Đọc trước văn bản và tóm tắt nội dung truyện. - Trả lời các câu hỏi phần đọc hiểu văn bản. - Tìm hiểu và phân tích các nhân vật trong truyện - Tìm hiểu nghệ thuật của văn bản.