Chuyên đề Áp dụng linh hoạt phương pháp dạy học trong tiết: Thực hành đọc hiểu văn bản "Đường về quê mẹ" - Ngữ văn 8

Nội dung text: Chuyên đề Áp dụng linh hoạt phương pháp dạy học trong tiết: Thực hành đọc hiểu văn bản "Đường về quê mẹ" - Ngữ văn 8

1. CHUYÊN ĐỀ ÁP DỤNG LINH HOẠT PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC... Trường THCS Tiên yên Thứ 7, 28/10/2023 | 09:25 CHUYÊN ĐỀ ÁP DỤNG LINH HOẠT PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG TIẾT: THỰC HÀNH ĐỌC HIỂU VĂN BẢN “ĐƯỜNG VỀ QUÊ MẸ” - NGỮ VĂN 8 Chuyên đề ÁP DỤNG LINH HOẠT PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TRONG TIẾT: THỰC HÀNH ĐỌC HIỂU VĂN BẢN “ĐƯỜNG VỀ QUÊ MẸ” - NGỮ VĂN 8 Người thực hiện : Võ Thị Oanh A. Phần mở đầu Thực tế những năm gần đây cho thấy số học sinh yêu thích môn văn không nhiều. Không ít ý kiến cho rằng sở dĩ có tình trạng này là do học sinh bị lôi cuốn theo cơ chế thị trường, thời đại của sự bùng nổ thông tin nên các em ít có độ lắng để cảm thụ, rung cảm trước một ý văn hay, một lời thơ đẹp. Qua thực tế, ta nhận thấy đa số học sinh rất ngại học Văn cho dù các em nhận thức được vai trò bổ trợ to lớn và thiết thực của Văn học trong học tập cũng như trong đời sống. Một phần do chính các em, nhưng một phần cũng là do thiếu chất văn trong giờ văn, hay nói cách khác là chưa tạo được những giờ học thực sự hứng thú lôi cuốn học sinh. Để khắc phục tình trạng đó, chúng ta cần áp dụng các phương pháp tổ chức dạy học linh hoạt để phát huy năng lực chủ động sáng tạo của cá nhân học sinh. B. Áp dụng linh hoạt các phương pháp dạy học trong tiết 1 of 8 3/6/2025, 4:17 PM
2. CHUYÊN ĐỀ ÁP DỤNG LINH HOẠT PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC... thực hành đọc hiểu văn bản: “Đường về quê mẹ”- Đoàn Văn Cừ- Ngữ văn 8 I. Mục tiêu 1. Năng lực - Nhận biết và phân tích được một số yếu tố hình thức của thơ bảy chữ (số chữ ở mỗi dòng; vần, nhịp; từ ngữ, hình ảnh; bố cục, mạch cảm xúc;...) và tình cảm, cảm hứng chủ đạo được thể hiện qua bài thơ “Đường về quê mẹ” (Đoàn Văn Cừ) - Nêu được chủ đề, tư tưởng, thông điệp của bài thơ dựa trên những yếu tố hình thức nghệ thuật. - Nhận xét được nội dung phản ánh và cách nhìn cuộc sống, con người của tác giả qua bài thơ. Nêu được những thay đổi trong suy nghĩ, tình cảm, nhận thức của bản thân sau khi đọc văn bản “Đường về quê mẹ”. 2. Phẩm chất - Giúp HS biết yêu thương những người thân trong gia đình, yêu quê hương. II. Thiết bị dạy học và học liệu 1.Thiết bị dạy học - Máy tính, máy chiếu đa năng (Ti vi) 2. Học liệu: - SGK, tài liệu tham khảo. - Tư liệu: Tranh ảnh và phim: GV sử dụng tranh, ảnh, tranh, video liên quan. - Phiếu học tập: HS chuẩn bị các phiếu học tập ở nhà. III. Tiến trình dạy học Hoạt động 1: Hoạt động mở đầu - GV đặt cho HS những câu hỏi gợi mở vấn đề: ? Hãy chia sẻ một ấn tượng nổi bật về quê hương mình. ? Trong gia đình, ai là người gắn bó và yêu thương em nhất? Nếu chia sẻ một vài hình ảnh ấn tượng về người ấy, em sẽ nói gì? � GV dẫn vào bài: Hoạt động 2: Hình thành kiến thức 2 of 8 3/6/2025, 4:17 PM
3. CHUYÊN ĐỀ ÁP DỤNG LINH HOẠT PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC... 2.1. Tìm hiểu chung a. Mục tiêu: Giúp HS tìm hiểu chung về tác giả Đoàn Văn Cừ và bài thơ Đường về quê mẹ (xuất xứ, hoàn cảnh sáng tác, thể loại, nhan đề, bố cục,...) b. Nội dung hoạt động: Vận dụng kĩ năng đọc, thu thập thông tin trình bày nội dung đã chuẩn bị về văn bản để thực hiện mục tiêu đề ra. c. Sản phẩm: Câu trả lời cá nhân tìm hiểu khái quát về thể loại, tác giả và văn bản. d. Tổ chức thực hiện ? Trình bày những hiểu biết của em về tác giả. - Học sinh chia sẻ. - GV gọi một vài HS phát biểu. - Các HS khác lắng nghe, bổ sung, nhận xét. - GV nhận xét đánh giá kết quả HS, chuẩn hóa kiến thức qua trình chiếu slide. 1. Tác giả Đoàn Văn Cừ (1913 - 2004): - Là nhà thơ tiêu biểu của phong trào Thơ mới và viết về thôn quê với bút pháp rất riêng: Tả chân. - Tác phẩm thơ chính: Một số tập thơ nổi tiếng như: Thôn ca I (1944), Thơ lửa (1947), Thôn ca II (1960), Dọc đường xuân (1979), Đường về quê mẹ (1987) - Ông được tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật năm 2001. - Gv bổ sung thông tin về nhà thơ: Hoài Thanh và Hoài Chân đã nhận xét: “Những bức tranh trong thơ Đoàn Văn Cừ không phải chỉ đơn sơ vài nét như những bức tranh xưa của Á Đông. Bức tranh nào cũng đầy dẫy sự sống và rộn rịp những hình sắc tươi vui. Mỗi bức tranh là một thế giới linh hoạt”. Những cảnh quê như Đám hội, Đám cưới mùa xuân, và đặc biệt là phiên Chợ Tết nông thôn của ông vẫn sẽ còn mãi với thời gian NV2: Tìm hiểu chung về bài thơ “Đường về quê mẹ” 3 of 8 3/6/2025, 4:17 PM
4. CHUYÊN ĐỀ ÁP DỤNG LINH HOẠT PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC... - GV hướng dẫn cách đọc văn bản: - Gọi 1 – 2 HS đọc. Lưu ý HS đọc đúng nhịp thơ và đọc diễn cảm. - Hướng dẫn HS tìm hiểu các chú thích SGK, giải thích các từ khó hiểu. - Hoạt động theo hình thức nhóm bàn. - HS trả lời các câu hỏi sau: Giới thiệu nét chung về bài thơ bằng cách trả lời phiếu học tập số 01 - HS đóng vai MC để giới thiệu về bài thơ trước nhóm PHIẾU HỌC TẬP 01 Tìm hiểu chung về bài thơ “Đường về quê mẹ” Xuất xứ . Thể thơ . Cách gieo . vần Cách ngắt . nhịp Nhan đề .. Bố cục . Mạch cảm . xúc - Thảo luận về bài thơ theo phiếu HT số 01 - GV mời một vài HS chia sẻ những liên hệ, suy luận tưởng tượng của mình trong quá trình đọc. - GV và HS cùng đánh giá việc đọc văn bản, tìm hiểu những từ khó hiểu trong văn bản. - GV nhận xét, chuẩn hoá kiến thức về tác phẩm. * Xuất xứ: in trong tập Thôn ca I (1942) * Thể thơ: bảy chữ 4 of 8 3/6/2025, 4:17 PM
5. CHUYÊN ĐỀ ÁP DỤNG LINH HOẠT PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC... * Gieo vần: Vần được gieo trong bài thơ: vần chân (ngần – thân, đê – bề, vàng – bàng, đầu – nâu, đồng – hồng, quen – quên). * Nhịp thơ: 4/3. vần chân các tiếng cuối của câu 1,2,4 các khổ thơ. * Nhan đề: đặt theo cách chọn sự việc, hình ảnh gây ấn tượng đường về quê mẹ, khơi nguồn cảm hứng cho tác giả * Bố cục: Bài thơ gồm 6 khổ thơ. + Phần 1: Khổ 1: Không gian và thời gian khi “tôi” về quê. + Phần 2: Khổ 2, 4: Bức tranh thiên nhiên và con người nơi làng quê. + Phần 3: Khổ 3, 5: Hình ảnh người mẹ trên con đường về quê. + Phần 4: Khổ 6: Hình ảnh mẹ trong cảm nhận của mọi người * Mạch cảm xúc: Mở đầu là cảm xúc nhớ nhung, dòng hồi tưởng của nhà thơ về không gian thời gian của kỉ niệm cùng mẹ về thăm quê ngoại (khổ 1). Sau đó, nhà thơ hồi tưởng lại kí ức về quê ngoại cùng mẹ với niềm vui, sự háo hức của nhà thơ trước bức tranh nhiên nhiên và con người trên đường về quê ngoại (khổ 2,4). Ở đó, có niềm hạnh phúc, tự hào của nhà thơ khi cảm nhận được vẻ đẹp của người mẹ (khổ 3,5). Khép lại bài thơ là niềm tự hào của nhà thơ về hình ảnh mẹ trong cảm nhận của mọi người (Khổ cuối). Như vậy, bố cục và mạch cảm xúc của bài thơ được thể hiện theo trình tự thời gian từ hiện tại về quá khứ. Từ kỉ niệm tuổi thơ cùng mẹ trên đường về quê ngoại, tác giả làm nổi bật những cảm xúc của mình về vẻ đẹp của mẹ và thiên nhiên con người ở làng quê. 2.2. Đọc- hiểu văn bản a. Mục tiêu : Hướng dẫn HS tìm hiểu những giá trị về nội dung và nghệ thuật của bài thơ Đường về quê mẹ - Phân tích và đánh giá được giá trị thẩm mĩ của một số yếu tố của bài thơ như: từ ngữ, hình ảnh, vần, chủ thể trữ tình... - Phân tích và đánh giá được tình cảm, cảm xúc, cảm hứng chủ 5 of 8 3/6/2025, 4:17 PM
6. CHUYÊN ĐỀ ÁP DỤNG LINH HOẠT PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC... đạo mà người viết thể hiện qua VB; phát hiện được các giá trị đạo đức, văn hoá từ VB; nêu được ý nghĩa hay tác động của tác phẩm văn học đối với quan niệm, cách nhìn, cách nghĩ và tình cảm của người đọc; thể hiện được cảm xúc và sự đánh giá của cá nhân về tác phẩm. b. Nội dung hoạt động: HS làm việc nhóm, thảo luận cặp đôi,.. theo phiếu học tập. Tổ chức thực hiện: * NV 1: Tìm hiểu chủ thể trữ tình và cảm xúc chủ đạo của bài thơ Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ HS chia sẻ cặp đôi: - Bài thơ là lời của ai? Viết về ai? Về điều gì? - Cảm hứng chủ đạo của bài thơ là gì? - HS suy nghĩ và thảo luận cặp, dựa trên nội dung đã chuẩn bị ở nhà. - GV quan sát, động viên, hỗ trợ (nếu cần). - HS dựa vào phiếu học tập đã thống nhất để trả lời. - Các cặp đôi khác bổ sung. - GV đánh giá, kết luận 1. Chủ thể trữ tình và cảm xúc chủ đạo - Chủ thể trữ tình + Chủ thể trữ tình của bài thơ xuất hiện qua các đại từ nhân xưng như: “tôi” là người con (nhà thơ). + Bài thơ viết về người mẹ (“u tôi”) và kí ức được cùng mẹ về thăm quê ngoại để nhận họ hàng vào dịp đầu xuân. Cảm xúc chủ đạo Trong bài thơ, tác giả bộc lộ cảm xúc của chính mình về mẹ, về thiên nhiên và con người quê hương mỗi lần về thăm quê ngoại. Nhờ vậy, bài thơ dễ dàng chạm đến cảm xúc của nhiều người và tìm được tiếng nói đồng cảm. ->Bài thơ này đã diễn tả được tâm trạng vui mừng, háo hức của 6 of 8 3/6/2025, 4:17 PM
7. CHUYÊN ĐỀ ÁP DỤNG LINH HOẠT PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC... người con mỗi lần cùng mẹ về quê ngoại. Đồng thời còn thể hiện tình cảm yêu mến, niềm tự hào của con về vẻ xinh đẹp, nết na của mẹ. * NV2: Kí ức của nhà thơ trên đường về quê mẹ Phần a: Tìm hiểu khổ 1: Không gian và thời gian khi “tôi” về quê - Hoạt động cá nhân - HS theo dõi khổ 1, gọi một HS đọc to khổ thơ đầu bài thơ - GV chiếu phiếu học tập số 02. Yêu cầu HS đọc câu hỏi, xác định yêu cầu cần thực hiện. - HS suy nghĩ và trình bày - Các nhóm khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung. - GV đánh giá, kết luận a. Không gian và thời gian khi “tôi” về quê (Khổ 1) - Thời gian: +“ngày ấy” -> ngày còn mẹ, thời thơ ấu hồn nhiên của tác giả. Nhà thơ được cùng mẹ về thăm quê ngoại để nhận họ hàng. + “mỗi mùa xuân”: Mỗi khi mùa xuân đến - Không gian: + Hình ảnh “dặm liễu” trên đường xa, đó là con đường về quê ngoại. + Thiên nhiên: trên cao là trời xanh, mây trắng “mây bay”; dưới thấp là rặng đề. ->không gian đồng quê thanh bình, yên ả, thân thuộc, bình dị. Từ ngữ: + “u tôi” từ gọi mẹ một cách thân thương mộc mạc, bình dị thời xưa, phương ngữ của vùng đồng bằng Bắc Bộ. + “hai thân” chỉ cha mẹ, cách nói trang trọng. -> Vào mỗi mùa xuân, mẹ sẽ đưa các con về quê ngoại, nhận lại họ hàng và thăm mọi người ở quê. Tác giả vào đề bằng hồi ức của đứa con vẫn giữ lại trong trí tưởng hình ảnh lúc bé theo mẹ 7 of 8 3/6/2025, 4:17 PM
8. CHUYÊN ĐỀ ÁP DỤNG LINH HOẠT PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC... về thăm quê ngoại. Khổ thơ vừa giới thiệu thời gian vừa mở ra không gian của con đường về quê ngoại. Tâm trạng và tình cảm của nhà thơ: nhớ nhung mẹ da diết, bồi hồi sống dậy trong lòng kí ức về quê ngoại cùng mẹ. Tình yêu và nỗi nhớ, tự hào về mẹ của nhà thơ. GV mở rộng: Gv lưu ý với HS về hoàn cảnh sáng tác của bài thơ: khi nhà thơ viết Đường về quê mẹ đã ở tuổi 29 (1913 – 1942). Kí ức về mẹ của tác gỉa chỉ còn rất ít, vì khi theo mẹ về quê ngoại, nhà thơ mới 5 tuổi III. Kết luận. Đổi mới phương pháp dạy học và đổi mới các hình thức tổ chức dạy học theo hướng tích cực hoá hoạt động học tập của học sinh là một quá trình rèn luyện lâu dài. Giáo viên phấn đấu để trong mỗi tiết học, học sinh được hoạt động nhiều hơn, được thực hành nhiều hơn, thảo luận nhiều hơn và quan trọng là được suy nghĩ nhiều hơn trên con đường chủ động chiếm lĩnh nội dung học tập. Việc áp dụng linh hoạt phương pháp dạy học trong giảng dạy Ngữ văn nói chung, trong giờ đọc hiểu văn bản nói riêng là một cách thức để thực hiện phương pháp dạy học tích cực nhằm mục đích rèn luyện cho học sinh kĩ năng, phương pháp, thói quen tự học, biết linh hoạt ứng dụng những điều đã học vào tình huống mới, biết tự lực phát hiện và giải quyết vấn đề đặt ra, tạo cho các em lòng ham học, khơi dậy tiềm năng vốn có ở mỗi học sinh. Học tập thông qua hoạt động nhóm là hình thức kết hợp thông minh và linh hoạt bởi nó phát huy được năng lực cá nhân trong tập thể. Từ đó thể hiện tinh thần dạy học tích cực góp phần đắc lực thực hiện quan điểm dạy học thông qua giao tiếp - một yêu cầu mới trong dạy học Ngữ văn hiện nay. Tác giả:Võ Thị Oanh 8 of 8 3/6/2025, 4:17 PM