Chuyên đề Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng sử dụng tranh ảnh, bản đồ, các hình ảnh trực quan trong dạy học Lịch sử và Địa lí 6 theo chuẩn kiến thức, kĩ năng

Nội dung text: Chuyên đề Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng sử dụng tranh ảnh, bản đồ, các hình ảnh trực quan trong dạy học Lịch sử và Địa lí 6 theo chuẩn kiến thức, kĩ năng

1. BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ TỔ THÁNG 2. Người báo cáo: Võ Thị Oanh Chuyên đề: MỘT SỐ BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN KĨ NĂNG SỬ DỤNG TRANH ẢNH, BẢN ĐỒ , CÁC HÌNH ẢNH TRỰC QUAN TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VÀ ĐỊA LÝ 6 THEO CHUẨN KIẾN THỨC, KĨ NĂNG I/ Đặt vấn đề : Trong dạy học môn Lịch sử và Địa lý nói chung, môn địa lý 6 nói riêng không thể thiếucác hình ảnh trực quan, bản đồ được, bởi lẽ các hình ảnh ,bản đồ là một phương tiện trực quan, một nguổn kiến thức địa lý quan trọng, bản đồ giống như khung cốt mà tất cả các kiến thức địa lý đều đưa vào đấy. Nhiều nhà khoa học và giảng dạy địa lý đã coi bản đồ giáo khoa là “cuốn sách thứ hai” Để đáp ứng yêu cầu của đổi mới phương pháp dạy học, hiện nay trong nội dung chương trình SGK được thực hiện dạy học theo chuẩn kiến thức, kĩ năng tạo điều kiện cho học sinh học tập tự giác, tích cực thì việc rèn luyện kĩ năng sử dụng bản đồ đối với học sinh có ý nghĩa rất quan trọng. Từ thực tế giảng dạy môn lịch sử và địa lý 6 tại trường THCS Tiên Yên cho thấy trong tiết học nếu giáo viên sử dụng đầy đủ các đồ dùng trực quan nhất là các hình ảnh,bản đồ thì học sinh dễ tiếp thu bài, lĩnh hội kiến thức có hiệu quả, biết vận dụng khai thác kiến thức địa lý từ bản đồ có hệ thống, ... Trên cơ sở lý luận và thực tiễn đã nêu, đặc biệt là rèn luyện kĩ năng sử dụng các hình ảnh, bản đồ cho học sinh và góp phần nâng cao chất lượng, nhóm Địa Lí của chúng tôi đã chọn chuyên đề: Một số biện pháp rèn luyện kĩ năng sử dụng bản đồ trong dạy học lịch sử địa lý 6 theo chuẩn kiến thức, kĩ năng. II/ Cơ sở lý luận: Từ kiến thức đại cương ở lớp 5, bước sang lớp 6 các em lần lượt làm quen với các hiện tượng tự nhiên trên Trái đất. Vì vậy, việc sử dụng bản đồ, các hình ảnh trực quan có ý nghĩa rất quan trọng không thể thiếu được trong giảng dạy lịch và sử Địa lý. Từ bản đồ,các hình ảnh trực quan học sinh có thể nhìn một cách bao quát những hiện tượng tự nhiên, những khu vực lãnh thổ rộng lớn, những khu vực lãnh thổ xa xôi trên bề mặt Trái Đất mà học sinh chưa bao giờ có điều kiện đi đến tận nơi để quan sát. Việc rèn luyện kĩ năng sử dụng bản đồ, các hình ảnh trực quan cho học sinh ở bộ môn lịch sử và địa lý nói chung, địa lý 6 nói riêng là một việc làm thường xuyên của mọi giáo viên giảng dạy địa lý ở bậc THCS, nhưng hiệu quả đạt được cao hay thấp là tùy thuộc vào kinh nghiệm – phương pháp giảng dạy của mỗi giáo viên. Nhằm góp phần nâng cao năng lực tư duy và rèn luyện các kĩ năng thực hành bản đồ, các hình ảnh trực quan ở học sinh một cách có hiệu quả. Vì vậy, trong quá trình thực hiện chuyên đề nhóm Địa Lí của chúng tôi đã dựa trên quan điểm của Địa lý học hiện đại, những vấn đề chung về đổi mới phương pháp dạy học ở trường THCS do Bộ Giáo Dục và đào tạo ấn hành, tài liệu hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng môn địa lí THCS để làm cơ sở lý luận chung cho việc nghiên cứu . III/ Cơ sở thực tiễn: Từ thực tế giảng dạy bộ môn lịch sử và địa lí ở Trường THCS Tiên Yên, chúng tôi nhận thấy việc rèn luyện kỹ năng sử dụng các hình ảnh các loại lược đồ và bản đồ ở bộ môn lịch sử địa lí nói chung, địa lí 6 nói riêng gặp những khó khăn và thuận lợi sau: 1/ Khó khăn:
2. - Năng lực học tập của từng đối tượng học sinh chưa đều, phần lớn học sinh ( trung bình và yếu) còn lúng túng trong việc đọc và xác định các địa danh trên bản đồ,các hiện tượng địa lí, lược đồ. - Một số em chay lười chưa chịu khó làm các bài tập sau mỗi bài học do giáo viên giao về nhà... 2/ Thuận lợi: -Được sự giúp đỡ nhiệt tình của Ban giám hiệu, tổ chuyên môn như việc chỉ đạo áp dụng đổi mới PPDH theo chuẩn kiến thức - kĩ năng, giáo dục lồng ghép, khai thác nội dung kiến thức, các loại tranh ảnh, bản đồ, lược đồ qua mạng Internet, dạy học bằng thiết bị điện tử là một việc làm thiết thực giúp học sinh tích cực, hứng thú học tập bộ môn địa lí. - Cơ sở vật chất của trường phục vụ cho việc dạy học bằng thiết bị điện tử rất thuận lợi: Mỗi giáo viên đều có 1 máy tính xách tay, các phòng học đều có tivi , máy chiếu IV/ Nội dung nghiên cứu: 1/ Vai trò của các hình ảnh trực quan,bản đồ trong dạy học Địa lý : Các hình ảnh trực quan, bản đồ là một phương tiện trực quan, một nguồn tri thức địa lí quan trọng. Qua các hình ảnh trực quan,bản đồ học sinh có thể nhìn một cách bao quát những hiện tượng,vùng lãnh thổ xa xôi trên bề mặt Trái Đất mà học sinh chưa bao giờ có điều kiện đi đến tận nơi để quan sát. Về mặt kiến thức hình ảnh trực quan,bản đồ có khả năng phản ánh sự phân bố và những mối quan hệ của các hiện tượng,đối tượng địa lí trên bề mật Trái Đất một cách cụ thể mà không một phương tiện nào khác có thể làm được. Những ước hiệu, ký hiệu trên bản đồ là những nội dung địa lý quan trọng, đã trở thành một thứ ngôn ngữ đặc biệt - ngôn ngữ bản đồ. Về mặt phương pháp, hình ảnh trực quan,bản đồ được coi là phương tiện trực quan giúp học sinh khai thác, củng cố tri thức và phát triển tư duy trong quá trình học địa lý. Để khai thác được tri thức trên bản đồ, trước hết học sinh phải nắm được các kiến thức về bản đồ. 2/ Hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức qua hình ảnh trực quan bản đồ, lược đồ địa lí theo chuẩn kiến thức, kĩ năng: a/Các mức độ nhận thức trong việc sử dụng hình ảnh trực quan, lược đồ, bản đồ: Được thực hiện theo 4 mức độ nhận thức sau : * Mức độ 1 (Nhận biết): Đây là mức độ, yêu cầu thấp nhất của trình độ nhận thức, ở mức độ nầy yêu cầu học sinh đọc được tên trên hình ảnh trực quan, bản đồ, ký hiệu, nhận biết sự phân bố hiện tượng,các đối tượng địa lý thể hiện trên bản đồ. * Mức độ 2 (Thông hiểu): Đây là mức độ cao hơn nhận biết nhưng là mức độ thấp nhất của việc thấu hiểu sự vật, hiện tượng liên quan đến ý nghĩa của các mối quan hệ giữa các khái niệm, thông tin mà học sinh đã học hoặc đã biết. Ở mức độ này cho học sinh đọc bản chú giải để hiểu và giải thích được ý nghĩa các đối tượng địa lý đó trên các hình ảnh trực quan.bản đồ ( Bằng các ký hiệu gì? Bằng các màu sắc gì? ... ) * Mức độ 3 (Vận dụng): Là biết vận dụng nhận biết, hiểu biết thông tin để giải quyết vấn đề đặt ra... Dựa vào ký hiệu, màu sắc trên các hình ảnh trực quan,bản đồ để xác định vị trí địa lý, khu vực địa lý, biết so sánh các đối tượng địa lý có liên quan. * Mức độ 4 (Phân tích): Dựa vàohình ảnh trực quan, bản đồ, kết hợp với kiến thức địa lý, vận dụng các thao tác tư duy ( phân tích, so sánh, tổng hợp ... ) để phát hiện các mối quan hệ địa lý, giải thích sự phân bố, đặc điểm của các đối tượng địa lý. * Mức độ 5 (Đánh giá) và mức độ 6 (Sáng tạo): (dành cho học sinh lớp 8 và lớp 9). Đây là 2 mức độ cao nhất cần đạt được về kiến thức, học sinh lớp 6,7 chưa có thể thực hiện được trong việc sử dụng và thực hiện thành thạo bản đồ.
3. b/ Cách khai thác kiến thức từ hình ảnh trực quan,bản đồ trong chương trình Lịch sử và Địa lý 6: Từ các mức độ nhận thức trên, giúp học sinh có thao tác thực hành tốt, biết cách kết hợp chặt chẽ kênh chữ với kênh hình và sử dụng các kiến thức đã học để tự mình phân tích, khai thác các loại bản đồ có hiệu quả 3/ Một số biện pháp hình thành kĩ năng sử dụng bản đồ cho học sinh trong dạy học lịch sử-địa lý 6: a/ Kĩ năng hiểu bản đồ: Việc dạy cho học sinh hiểu bản đồ (kiến thức về bản đồ) không chỉ dừng lại ở lớp đầu cấp mà phải được tiến hành thường xuyên và liên tục từ lớp dưới lên lớp trên. Hiểu bản đồ còn bao gồm cả một số kĩ năng đầu tiên thiên về bản đồ học như các kĩ năng: xác định phương hướng, đo đạc, tính toán khoảng cách, nắm được độ cao, độ sâu trên bản đồ,... Dạy học sinh hiểu bản đồ (về mặt kĩ năng) theo qui trình sau: - Xác định được nhiệm vụ, mục tiêu của việc làm - Xác định được những kiến thức có liên quan cần đưa vào để thực hiện (ôn và nhắc lại kiến thức đã học và nêu li do tại sao phải đưa các kiến thức đó vào) - Quy tắc về trình tự tiến hành công việc do giáo viên giao nhiệm vụ cho các nhóm hoặc cá nhân tuỳ theo nội dung của bài học. - Kiểm tra kết quả khi thực hiện. b/ Kĩ năng đọc và vận dụng các hình ảnh trực quan,bản đồ: Đây là kỹ năng tương đối khó và phức tạp đối với học sinh. Cùng một lúc các em phải vận dụng cả những kiến thức về hình ảnh trực quan,bản đồ, lược đồ, tập bản đồ cũng như kiến thức về địa lý Vì vậy, để đọc và vận dụng được hình ảnh trực quan,bản đồ, học sinh phải nắm và thực hiện các công việc sau: - Nhận biết được các ký hiệu và có biểu tượng cụ thể về các sự vật hiện tượng địa lý được thể hiện qua các ký hiệu đó trên hình ảnh trực quan,bản đồ. - Phải có những biểu tượng quan sát về không gian cần thiết về sự phân bố, sắp xếp tương hỗ giữa các đối tượng địa lý. - Biết so sánh, phân tích các đối tượng địa lý biểu hiện trên hình ảnh trực quan, bản đồ. 4/ Một số cách làm việc có hiệu quả trong việc rèn luyện kĩ năng sử dụng hình ảnh trực quan,bản đồ cho học sinh: * Muốn dạy phần lịch sử và địa lí 6 đạt hiệu quả, trước hết người giáo viên phải nắm được mục tiêu của chương trình theo chuẩn kiến thức, kĩ năng, về kĩ năng phải làm cho học sinh: - Biết cách khai thác kiến thức địa lí qua quan sát hình ảnh,bản đồ, lược đồ, hình vẽ. - Biết sử dụng hình ản bản đồ, lược đồ để nhận xét và trình bày một số hiện tượng, sự vật địa lí trên các lãnh thổ. - Liên hệ, giải thích một số hiện tượng, sự vật địa lí trên các lãnh thổ. * Cách ghi nhớ các đối tượng địa lý trên bản đồ: - Khi nói đến địa danh trên bản đồ, GV vừa đọc vừa chỉ lên bản đồ vài lần cho HS ghi nhớ . - Để giúp HS nắm các hiện tượng đối tượng địa lý trên bản đồ một cách cụ thể, dễ nắm bắt kiến thức. GV cần tạo được không khí sôi động ở lớp, kích thích sự tò mò ở các em. GV có thể so sánh bằng ví dụ: + Vị trí Trái Đất trong hệ mặt trời: Gv yêu cầu học sinh quan sát hình ảnh các hành tinh quay quanh hệ mặt trời....
4. + Hiện tượng ngày đêm dài ngắn theo mùa: Gv yêu cầu hs quan sát hình ảnh tự quay của Trái đát quanh trục và quanh mặt trời... + Cũng ở khu vực Nam Âu: Italia có hình dáng giống chiếc hia, còn Hy Lạp giống bàn tay xoè ra. + Còn ở Châu Mĩ: Hoa Kỳ có hình dáng lãnh thổ là một tứ giác khổng lồ, còn Cu Ba thì hình dáng giống con cá trê. * Cách lập bản đồ có nêu đặc trưng các đối tượng được nghiên cứu trên cơ sở đọc bản đồ: * Cách mô tả hoang mạc có thể thực hiện theo trình tự sau : - Hoang mạc nằm ở châu lục nào? Ở phía nào của châu lục? - Nằm ở bán cầu nào ? - Các hoang mạc nầy tiếp giáp với đại dương nào ? - Có những dòng biển nào chảy qua hoang mạc, ảnh hưởng tới khí hậu ở đây như thế nào ? Ví dụ : Hoang mạc Xahara ở Bắc Phi Hoang mạc Namip, Calahari ở Nam Phi ... Được thực hiện theo trình tự trên V/ Kết luận: Chuyên đề về: Một số biện pháp rèn luyện kỹ năng sử dụng bản đồ trong dạy học lịch sử và địa lý 6 theo chuẩn kiến thức, kĩ năng, mà nhóm Lịch sử và Địa Lí chúng tôi đã thực hiện ở trường THCS Tiên Yên cho thấy sự làm việc với các hình ảnh trực quan,bản đồ, học sinh sẽ rèn luyện được kỹ năng sử dụng các hình ảnh trực quan, bản đồ không chỉ trong học tập, nghiên cứu mà còn trong cuộc sống ... Giúp học sinh dễ dàng lĩnh hội được kiến thức địa lý có hiệu quả, có hệ thống, từ đó biết thiết lập mối liên hệ giữa các đối tượng địa lý, nhất là các mối liên hệ giữa chúng với nhau. Trong quá trình giảng dạy Lịch sử và Địa lý người GV phải biết vận dụng các phương pháp tối ưu, cụ thể cho từng bài học một cách cụ thể. Đối với phương pháp sử dụng các hình ảnh trực quan, bản đồ, GV phải coi vừa là đối tượng giảng dạy học tập, vừa là nguồn kiến thức địa lý quan trọng có như thế mới nâng cao hiệu quả trong công tác giảng dạy./.