Bài giảng Ngữ văn 9 - Bài dạy: Nghĩa tường minh và hàm ý - Phan Văn Phong

Nội dung text: Bài giảng Ngữ văn 9 - Bài dạy: Nghĩa tường minh và hàm ý - Phan Văn Phong

1. GV: PHAN VĂN PHONG – THCS PHƯỚC NINH 1
2. Tình huống thứ nhất: Tình huống thứ hai: Sắp đến giờ vào lớp, Nam đi học muộn, đến cô giáo hỏi một bạn sân trường gặp cô giáo học sinh: chủ nhiệm, cô hỏi: -Mấy giờ rồi em? - Mấy giờ rồi em?  Cô giáo muốn hỏi  Cô giáo nhắc nhở giờ bạn học sinh. việc Nam đi học muộn. 2
3. Tiết 123: Tiếng Việt 3
4. SƠ ĐỒ TƯ DUY – TIẾT 123 : NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. LUYỆN TẬP I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý BT1/ a – câu “Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy.” Họa sĩ chưa muốn chia tay anh 1/ Xét ví dụ ( Sgk/74-75 ) thanh niên.Từ “ tặc lưỡi “ diễn đạt điều đó. 2/ Nhận xét : - Câu “- Trời ơi, chỉ con có năm b- Câu “ Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại phút!”: nội dung thông báo ( thời chiếc khăn và quay vội đi.” Cô gái bối gian còn quá ít) không được diễn rối vì ngượng.( mặt đở ửng quay vội đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong đi) câu.=> Nghĩa hàm ý. - Câu”- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi BT2/ Hàm ý của câu in đậm : Ông soa đây này !”: nội dung thông báo họa sĩ già chưa kịp uống trà. được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa tường minh. BT3/ Câu chứa hàm ý: “ Cơm chín rồi !”, hàm ý : ông vô ăn cơm. 3/ Kết luận:- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu. BT4/ - Câu “ Hà, nắng gớm,về - Hàm ý là phần thông báo tuy nào ” là câu đánh trống lảng, không không được diễn đạt trực tiếp bằng có hàm ý. những từ ngữ trong câu nhưng có - Câu “ Tôi thấy người ta đồn ” là thể suy ra từ những từ ngữ ấy. câu nói dở dang. Câu nói chưa kết thúc, chưa có nội dung, không chứa hàm ý.
5. Ví dụ a: Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi: “- Trời ơi, chỉ còn có năm phút!” Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cài làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.” ( Trích: “ Lặng lẽ Sa Pa”- Nguyễn Thành Long) ? - Qua câu “Trời ơi, chỉ còn có năm phút!”, em hiểu anh thanh niên muốn nói điều gì? 5 - Vì sao anh không nói thẳng điều đó với họa sĩ và cô gái?
6. Ví dụ a: “- Trời ơi, chỉ còn có năm phút! → Thể hiện thái độ tiếc nuối → Nghĩa hàm ý Vậy, thế nào là nghĩa hàm ý? Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy. 6
7. Tìm hàm ý trong những mẫu đối thoại sau: 1 - Cành cây cao quá không với - Ôi, quả ổi trông được! ngon chưa kìa!  Hàm ý: Không thể hái quả ổi trên cành cây xuống được. 7
8. 2 - Trời nóng quá! - Mất điện rồi. Hàm ý: Không bật quạt được. 8
9. 3 - Minh ơi, lấy áo quần vào nhanh - Con đang học lên con! bài mẹ ạ! Hàm ý: Người con không muốn lấy áo quần giúp mẹ. 9
10. Bài tập nhanh: Tình huống 1: Bạn đến gọi em đi chơi nhưng em không đi được. - Mình đang làm bài tập. - Mình phải làm việc nhà giúp mẹ. 10
11. Tình huống 2: Một bạn nhờ em ngày mai chở đi học nhưng em muốn từ chối mà không làm mất lòng bạn.  - Mai mình phải chở em đi học . - Ngày mai anh mình mượn xe rồi. 11
12. Ví dụ b: Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi: “ – Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.” ( Trích: “ Lặng lẽ Sa Pa” - Nguyễn Thành Long) - Câu nói của anh thanh niên trong đoạn trích có ẩn ý gì không?  Câu nói này không chứa ẩn ý, vì anh thanh niên muốn nói cho cô gái biết là cô đang quên chiếc khăn tay. 12
13. Ví dụ b: “ – Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này!” → Nghĩa tường minh Thế nào là nghĩa tường minh? Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. 13
14. 2/ Nhận xét : -Câu “- Trời ơi, chỉ con có năm phút!”: nội dung thông báo (thời gian còn quá ít) không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa hàm ý. -Câu “- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !”: nội dung thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa tường minh. 14
15. SƠ ĐỒ TƯ DUY – TIẾT 123 : NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý 1/ Xét ví dụ ( Sgk/74-75 ) 2/ Nhận xét : - Câu “- Trời ơi, chỉ con có năm phút!”: nội dung thông báo ( thời gian còn quá ít) không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa hàm ý. - Câu”- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !”: nội dung thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa tường minh.
16. - Thế nào là nghĩa tường minh? - Thế nào là nghĩa hàm ý? 16
17. Ghi nhớ : (SGK trang 75) - Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy. 17
18. SƠ ĐỒ TƯ DUY – TIẾT 123 : NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. LUYỆN TẬP I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý 1/ Xét ví dụ ( Sgk/74-75 ) 2/ Nhận xét : - Câu “- Trời ơi, chỉ con có năm phút!”: nội dung thông báo ( thời gian còn quá ít) không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa hàm ý. - Câu”- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !”: nội dung thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa tường minh. 3/ Kết luận:- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu. - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
19. Bài tập 1:Đọc lại đoạn trích sau: “ - Trời ơi, chỉ còn có năm phút! Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cài làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.” - Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.” ( Trích: “ Lặng lẽ Sa Pa” - Nguyễn Thành Long) 19
20. STT Câu hỏi: Câu trả lời: a. Câu nào cho thấy họa sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên? Từ ngữ nào giúp em nhận ra điều ấy? b. Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái trong câu cuối đoạn văn? Thái độ ấy giúp em đoán ra điều gì liên quan tới chiếc mùi soa? 20
21. STT Câu hỏi: Câu trả lời: a. Câu nào cho thấy - Câu: “Nhà hoạ sĩ tặc họa sĩ cũng chưa lưỡi đứng dậy”. muốn chia tay anh thanh niên? Từ ngữ - Từ: “Tặc lưỡi”. nào giúp em nhận ra điều ấy? b. Tìm những từ ngữ - Mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc miêu tả thái độ của khăn, quay vội đi. cô gái trong câu cuối  Cô gái rất bối rối ngượng ngùng, cô định kín đáo để lại đoạn văn? Thái độ chiếc khăn tay làm kỉ niệm cho ấy giúp em đoán ra anh thanh niên, thế mà anh lại điều gì liên quan tới quá thật thà tưởng cô bỏ quên, chiếc mùi soa? nên gọi cô để trả lại. 21
22. BT1/ a – câu “Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy.” Họa sĩ chưa muốn chia tay anh thanh niên.Từ “ tặc lưỡi” diễn đạt điều đó. b- Câu “ Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.” Cô gái bối rối vì ngượng.( mặt đỏ ửng quay vội đi) 22
23. SƠ ĐỒ TƯ DUY – TIẾT 123 : NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. LUYỆN TẬP I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý BT1/ a – câu “Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy.” Họa sĩ chưa muốn chia tay anh 1/ Xét ví dụ ( Sgk/74-75 ) thanh niên.Từ “ tặc lưỡi “ diễn đạt điều đó. 2/ Nhận xét : - Câu “- Trời ơi, chỉ con có năm b- Câu “ Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại phút!”: nội dung thông báo ( thời chiếc khăn và quay vội đi.” Cô gái bối gian còn quá ít) không được diễn rối vì ngượng.( mặt đở ửng quay vội đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong đi) câu.=> Nghĩa hàm ý. - Câu”- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này !”: nội dung thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa tường minh. 3/ Kết luận:- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu. - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
24. Bài tập 2: SGK/ 75 Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau: Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội họa và cô gái: - Đây, tôi giới thiệu với anh một họa sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh. Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ SaPa Hàm ý: ông họa sĩ chưa kịp uống nước trà sáng nay trước khi đi. 24
25. BT2/ Hàm ý của câu in đậm : Ông họa sĩ già chưa kịp uống trà. 25
26. SƠ ĐỒ TƯ DUY – TIẾT 123 : NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. LUYỆN TẬP I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý BT1/ a – câu “Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy.” Họa sĩ chưa muốn chia tay anh 1/ Xét ví dụ ( Sgk/74-75 ) thanh niên.Từ “ tặc lưỡi “ diễn đạt điều đó. 2/ Nhận xét : - Câu “- Trời ơi, chỉ con có năm b- Câu “ Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại phút!”: nội dung thông báo ( thời chiếc khăn và quay vội đi.” Cô gái bối gian còn quá ít) không được diễn rối vì ngượng.( mặt đở ửng quay vội đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong đi) câu.=> Nghĩa hàm ý. - Câu”- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi BT2/ Hàm ý của câu in đậm : Ông soa đây này !”: nội dung thông báo họa sĩ già chưa kịp uống trà. được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa tường minh. 3/ Kết luận:- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu. - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
27. Bài tập 3: SGK/ 75 Tìm câu chứa hàm ý và cho biết nội dung của hàm ý trong đoạn trích sau: Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp dọa đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng: - Vô ăn cơm! Anh Sáu vẫn ngồi im giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”.Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra: - Cơm chín rồi! Anh cũng không quay lại 27
28. Câu chứa hàm ý: Cơm chín rồi! Nội dung hàm ý: → Bé Thu muốn bảo ông Sáu vô ăn cơm 28
29. BT3/ Câu chứa hàm ý: “ Cơm chín rồi !”, hàm ý : ông vô ăn cơm. 29
30. SƠ ĐỒ TƯ DUY – TIẾT 123 : NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. LUYỆN TẬP I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý BT1/ a – câu “Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy.” Họa sĩ chưa muốn chia tay anh 1/ Xét ví dụ ( Sgk/74-75 ) thanh niên.Từ “ tặc lưỡi “ diễn đạt điều đó. 2/ Nhận xét : - Câu “- Trời ơi, chỉ con có năm b- Câu “ Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại phút!”: nội dung thông báo ( thời chiếc khăn và quay vội đi.” Cô gái bối gian còn quá ít) không được diễn rối vì ngượng.( mặt đở ửng quay vội đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong đi) câu.=> Nghĩa hàm ý. - Câu”- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi BT2/ Hàm ý của câu in đậm : Ông soa đây này !”: nội dung thông báo họa sĩ già chưa kịp uống trà. được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa tường minh. BT3/ Câu chứa hàm ý: “ Cơm chín rồi !”, hàm ý : ông vô ăn cơm. 3/ Kết luận:- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu. - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
31. Bài tập 4: sgk/ 76: Đọc đoạn trích và cho biết những câu in đậm: - Hà nắng gớm, về nào - Tôi thấy người ta đồn Có phải là câu chứa hàm ý không? Vì sao? 31
32. Bài tập 4: SGK/ 76 : Câu in đậm - Hà nắng gớm về nào → Câu đánh trống lảng - Tôi thấy người ta đồn → Câu nói dở dang → Cả hai câu không chứa hàm ý 32
33. BT4/ - Câu “ Hà, nắng gớm,về nào ” là câu đánh trống lảng, không có hàm ý. - Câu “ Tôi thấy người ta đồn ” là câu nói dở dang. Câu nói chưa kết thúc, chưa có nội dung, không chứa hàm ý. 33
34. SƠ ĐỒ TƯ DUY – TIẾT 123 : NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. LUYỆN TẬP I. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý BT1/ a – câu “Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy.” Họa sĩ chưa muốn chia tay anh 1/ Xét ví dụ ( Sgk/74-75 ) thanh niên.Từ “ tặc lưỡi “ diễn đạt điều đó. 2/ Nhận xét : - Câu “- Trời ơi, chỉ con có năm b- Câu “ Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại phút!”: nội dung thông báo ( thời chiếc khăn và quay vội đi.” Cô gái bối gian còn quá ít) không được diễn rối vì ngượng.( mặt đở ửng quay vội đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong đi) câu.=> Nghĩa hàm ý. - Câu”- Ô ! Cô còn quên chiếc mùi BT2/ Hàm ý của câu in đậm : Ông soa đây này !”: nội dung thông báo họa sĩ già chưa kịp uống trà. được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu.=> Nghĩa tường minh. BT3/ Câu chứa hàm ý: “ Cơm chín rồi !”, hàm ý : ông vô ăn cơm. 3/ Kết luận:- Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu. BT4/ - Câu “ Hà, nắng gớm,về - Hàm ý là phần thông báo tuy nào ” là câu đánh trống lảng, không không được diễn đạt trực tiếp bằng có hàm ý. những từ ngữ trong câu nhưng có - Câu “ Tôi thấy người ta đồn ” là thể suy ra từ những từ ngữ ấy. câu nói dở dang. Câu nói chưa kết thúc, chưa có nội dung, không chứa hàm ý.
35. Bài tập làm thêm: Tìm hàm ý trong truyện cười dân gian sau: Xin nước lạnh Chủ nhà dọn cơm đãi khách, mang thiếu một đôi đũa. Ai nấy đều cầm đũa mời nhau, còn người khách không có đũa đứng dậy nói với chủ nhà rằng: - Cho tôi xin một chén nước lạnh. Chủ nhà hỏi: - Hả, để làm gì vậy? - Để rửa tay cho sạch mà bốc đồ ăn. Lời trách khéo của người khách vì sự tiếp đón không chu đáo của gia chủ. 35
36. Dặn dò Về nhà: - Học thuộc ghi nhớ - Hoàn thành các bài tập - Lấy các ví dụ minh họa một số tình huống sử dụng nghĩa tường minh – hàm ý Chuẩn bị bài mới: Nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ - Đọc ví dụ văn bản : sgk/ 77,78 - Trả lời các câu hỏi sgk/78 36