Bài giảng Ngữ văn 9 - Bài học 24: Nghĩa tường minh và hàm ý

Nội dung text: Bài giảng Ngữ văn 9 - Bài học 24: Nghĩa tường minh và hàm ý

1. Tiếng việt:NGHĨANGHĨA TƯỜNGTƯỜNG MINH MINH VÀ HÀM VÀ Ý HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý 1. Ví dụ: (SGK – 74,75)
2. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý 1. Ví dụ: (SGK – T74,75) Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi: - Trời ơi chỉ còn có năm phút ! Chính là anh thanh niên giật mình nói to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. - Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi. (Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
3. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý 2. Nhận xét - Trời ơi chỉ còn có năm phút ! Anh rất tiếc vì không còn Không được nhiều thời gian. diễn đạt trực Hàm ý (Anh thanh niên ngại ngùng, vì tiếp bằng từ muốn che giấu tình cảm của ngữ trong câu. mình) - Ô! Cô còn quên chiếc mùi Được diễn đạt Nghĩa soa đây này! trực tiếp bằng tường Cô gái quên chiếc khăn từ ngữ trong minh mùi soa. câu.
4. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý * Ghi nhớ (SGK- 75) - Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
5. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý Tìm hàm ý trong truyện cười dân gian sau: XIN NƯỚC LẠNH Chủ nhà dọn cơm đãi khách, mang thiếu một đôi đũa. Ai nấy đều cầm đũa mời nhau, còn người khách không có đũa đứng dậy nói với chủ nhà rằng: - Cho tôi xin một chén nước lạnh. Chủ nhà hỏi: - Hả, để làm gì vậy? - Để rửa tay cho sạch mà bốc đồ ăn.  Lời trách khéo của người khách vì sự tiếp đón không chu đáo của gia chủ.
6. TÌNH HUỐNG Ông tướng ơi! Đến ga Sài Gòn rồi! Khò khò Nếu là em, em hiểu ý của bạn Lan là gì?
7. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý Bài tập nhanh Bạn đến nhà mời em tối nay đi xem phim Việt Nam “ Nhà có năm nàng tiên”. Em hãy trả lời bạn theo hai cách: nghĩa tường minh và hàm ý.
8. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý 1. Ví dụ 2. Nhận xét *Ghi nhớ (SGK- 75) Lưu ý - Hàm ý phụ thuộc vào tình huống giao tiếp. - Hàm ý thường được sử dụng trong các văn bản nghệ thuật. - Hàm ý còn xuất hiện qua cử chỉ, hành động,.
9. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý - Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy. II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý
10. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý * Đọc đoạn trích và trả lời câu hỏi: Chị Dậu vừa nói vừa mếu: - Thôi u không ăn, để phần con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u. Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống: - Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ? Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa: - Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài. Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc: - U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
11. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý Ví dụ: Đoạn trích SGK/90 Nêu hàm ý của những câu in (1) Con chỉ được ăn ở nhà đậm? bữa này nữa thôi. => Sau bữa ăn này con không còn được ở nhà nữa. Mẹ đã bán con. Vì sao chị Dậu không dám nói (2) Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài. thẳng với con mà => Mẹ đã bán con cho phải dùng hàm ý? cụ Nghị ở thôn Đoài .
12. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý ChiHàm tiết ý nàotrong cho câu thấy nói Ví dụ: cáinào Tý của đã chị hiểu Dậuhàm rõ ý tronghơn? Vìcâu sao nói chị thứ haiphải (1) Con chỉ được ăn ở nhà củanói mẹ?rõ như vậy? bữa này nữa thôi. →Không thành công => Sau bữa ăn này con - Cái Tý nghe nói giãy nảy, không còn được ở nhà nó liệng của khoai vào rổ và nữa. Mẹ đãb án con. nói trong tiếng khóc : - “U bán con thật đấy ư”? (2) Con sẽ ăn ở nhà cụ - Hàm ý trong câu thứ hai rõ hơn. Nghị thôn Đoài. →Thành công - Chị Dậu phải nói rõ hơn vì cái Tí => Mẹ đã bán con cho cụ không hiểu được hàm ý của câu Nghị ở thôn Đoài. nói thứ nhất.
13. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý VậyCho đểví dụsử dụng có hàm hàmý có ý? hiệu quả cần có những điều kiện gì? Lưu ý: Trường hợp người - ngheNgườicó nóitheo (ngườidõi viết)lời cóngười ý thứcnói nhưng đưa hàmkhông ý vàonhận câu biếtnói. hàm ý thì người nói phải điều - Người nghe (người đọc) có chỉnh lời nói của mình phù năng lực giải đoán hàm ý hợp trình độ của người tiếp nhận .
14. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý - Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy. II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý - Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói. - Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý *Ghi nhớ: Học SGK/91
15. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý III. LUYỆN TẬP Bài tập 1/trang75 a. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. →Chưa muốn chia tay b. Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái: Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn, quay vội đi .→ Cô gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng, cô định kín đáo để khăn làm kỉ vật cho anh thanh niên, nhưng anh thanh niên quá thật thà tưởng cô bỏ quên nên gọi cô để trả lại.
16. Tiếng việt: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý III. LUYỆN TẬP Bài tập 2/ trang75: Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây: Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái: - Đây, tôi giới thiệu với anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh. → Hàm ý: Ông hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chè đấy.
17. Tiếng việt: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý III. LUYỆN TẬP Bài 2/91: Xác định hàm ý của câu in đậm? Vì sao em bé không nói thẳng được mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử dụng hàm ý có thành công không? Vì sao? Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên: - >Cơm H sôiàm rồi ,ý ch:ắ Bat nướ cch giùắmt cnưái ! –ớNcó cơmcũng lạ igiúp nói trổng. con với không thì nhTôi ãlêno ti mất.ếng mở đường cho nó: - Cháu phải gọi “Ba chắt nước giùm con”, phải nói như vậy. N- ó>Vìnhư không bé Thu để ý đ ếlầnn câu ntrướcói của tôi đã, nó lnóiại kêu thẳng lên: rồi mà không có hiệu- Cơm sôiquả rồi nhvàão vìbây bực giờ ! mình, vì không muốn gọi tên Ba. -Anh> ViệcSáu vẫn sửngồ idụng im [ ] hàm ý không thành công vì “Anh Sáu vẫn ngồi im”, tức là tỏ ra không cộng tác.
18. Tiếng việt:NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý HÀM Ý Điều kiện NGƯỜI NÓI NGƯỜI ĐỌC (NGƯỜI VIẾT) Sử dụng (NGƯỜI NGHE) Có ý thức đưa Có năng lực hàm ý giải đoán hàm ý vào câu nói ĐỜI VĂN SỐNG CHƯƠNG
19. - Sưu tầm các tình huống về hàm ý và cách sử dụng hàm ý - Viết đoạn văn trong đó có sử dụng hàm ý