Bài giảng Ngữ văn 9 - Tiết 124: Nghĩa tường minh và hàm ý

Nội dung text: Bài giảng Ngữ văn 9 - Tiết 124: Nghĩa tường minh và hàm ý

1. Tiết 124 NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý 1
2. Tiết 124: Tiếng việt: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý -Trời ơi, chỉ còn có năm phút! I.Phân biệt nghĩa tường minh và Chính là anh thanh niên giật hàm ý mình nói to, giọng cười nhưng đầy 1. Tìm hiểu ví dụ : (SGK/Tr.74 - 75). tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, - Trời ơi, chỉ còn có năm phút! rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. - Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
3. Tiếc nuối vì thời gian còn lại quá ít “Trời ơi, ý thông báo không được diễn đạt trực chỉ còn có tiếp trong câu. năm Điều anh thanh niên muốn nói được phút!” suy ra từ vãn cảnh, từ ngữ trong câu. Anh không nói thẳng điều đó vì ngại ngùng, muốn che giấu tình cảm. Nghĩa hàm ý
4. Tiết 124: Tiếng việt: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý -Trời ơi, chỉ còn có năm phút! I.Phân biệt nghĩa tường minh và Chính là anh thanh niên giật hàm ý mình nói to, giọng cười nhưng đầy 1. Tìm hiểu ví dụ : (SGK/Tr.74 - 75). tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, - Trời ơi, chỉ còn có năm phút! rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái → Tiếc nuối vì thời gian còn lại cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, quá ít thong thả đi đến chỗ bác già. Nghĩa hàm ý - Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.
5. “Ô! Cô Nhắc cô gái về việc quên chiếc khăn, còn quên không có ẩn ý chiếc khăn mùi Từ ngữ trong câu diễn đạt trực tiếp điều soa đây anh muốn nói này!” Nghĩa tường minh
6. Tiết 124: Tiếng việt: NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I.Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý 1. Tìm hiểu ví dụ : (SGK/Tr.74 - 75). - Trời ơi, chỉ còn có năm phút! → Tiếc nuối vì thời gian còn lại quá ít. Nghĩa hàm ý: - Ô! Cô còn quên chiếc khăn mùi soa đây này! → Nhắc cô gái về việc quên chiếc khăn, không có ẩn ý Nghĩa tường minh.
7. Tiết 124 : NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I.Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý 1. Tìm hiểu ví dụ: (SGK/ Tr.74 - 75) - Trời ơi, chỉ còn năm phút! Tiếc nuối vì thời gian còn lại quá ít Nghĩa hàm ý - Ô! Cô còn quên chiếc khăn mùi soa đây này! Không chứa ẩn ý gì Nghĩa tường minh 2. Kết luận: - Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.
8. BÀI TẬP VẬN DỤNG Tìm câu chứa hàm ý trong đoạn trích sau và cho biết nội dung của hàm ý. Mẹ nó đâm nổi giận quơ đũa bếp doạ đánh, nó phải gọi nhưng lại nói trổng: - Vô ăn cơm! Anh Sáu vẫn ngồi im, giả vờ không nghe, chờ nó gọi “Ba vô ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nói vọng ra: - Cơm chín rồi! Anh cũng không quay lại. (Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà) - Câu “Cơm chín rồi” - Hàm ý: Ông vô ăn cơm đi! (vì bé Thu cố tránh gọi tiếng “ba”).
9. Những lưu ý khi sử dụng hàm ý - Hàm ý phụ thuộc vào tình huống giao tiếp, tức cùng một câu nói nhưng trong những tình huống khác nhau thì hàm ý sẽ khác nhau. Ví dụ : Trời sắp mưa rồi đấy! Hàm ý: - Lấy quần áo vào. - Nhớ mang áo mưa theo. - Đừng đi, kẻo ướt. -
10. - Tác dụng của hàm ý: + Giúp lời nói có sức biểu đạt sâu sắc, mạnh mẽ Vd: Hàm ý của Lỗ Tấn qua việc so sánh “hi vọng” với “con đường” trong các câu sau: “Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hi vọng thì không thể nói đâu là thực, đâu là hư. Cũng giống như những con đường trên mặt đất; kì thực trên mặt đất vốn làm gì có đường. Người ta đi mãi thì thành đường thôi”. Qua việc so sánh “hi vọng” với “con đường”, ta có thể hiểu hàm ý của câu là: Tuy hi vọng không thể nói chắc đâu là thực, đâu là hư nhưng nếu cứ quyết tâm thực hiện thì sẽ đạt được. Đừng bao giờ từ bỏ hi vọng .
11. Tác dụng của hàm ý: + Thể hiện thái độ , tình cảm, văn hóa ứng xử trong giao tiếp - Tế nhị, lịch sự, tôn trọng người khác VD: Trong bài thơ Mây và sóng của Ta – go trước những lời mời mọc của những người ở trên mây và trong sóng , em bé từ chối: “Mẹ mình đang đợi ở nhà” “Buổi chiều mẹ luôn muốn mình ở nhà, làm sao có thể rời mẹ mà đi được?” Câu nói của em bé có chứa hàm ý từ chối. Lí do của em bé hết sức dễ thương, thể hiện tình yêu mẹ thắm thiết. Trước lời từ chối lịch sự, dễ thương như vậy, những người trên mây và trong sóng “ mìm cười bay đi”
12. Tác dụng của hàm ý: - Thể hiện thái độ , tình cảm, văn hóa ứng xử trong giao tiếp - Tế nhị, lịch sự, tôn trọng người khác - Chế giễu , châm biếm VD: Trong bài thơ “ Đề đền Sầm Nghi Đống”, Hồ Xuân Hương viết “ Ví đây đổi phận làm trai được Thì sự anh hùng há bấy nhiêu” Hàm ý mỉa mai, chế giễu tên Sầm Nghi Đống bất tài , vô dụng, thể hiện khái vọng được bình đẳng, khát vọng lập nên sự nghiệp anh hùng vẻ vang của một người phụ nữ
13. Khi nào không nên sử dụng hàm ý? - Khi cần thông báo (lịch họp, lịch học, đặc biệt trong tình huống cấp bách - Trong văn bản hành chính công vụ, trong các văn bản khoa học. - Trong các câu khẩu hiệu, tuyên truyền
14. Cách để xác định hàm ý: - Dựa vào từ ngữ, vãn cảnh - Khi giao tiếp trực tiếp, cần quan sát cả nét mặt, thái độ người nói
15. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý - Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy. II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý
16. * Đọc đoạn trích và trả lời câu hỏi: Chị Dậu vừa nói vừa mếu: - Thôi u không ăn, để phần con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u. Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống: - Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ? Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa: - Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài. Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc: - U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
17. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý Nêu hàm ý của 1. Ví dụ những câu in đậm? - Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. => Sau bữa ăn này con không còn được ở nhà nữa. Mẹ đã bán Vì sao chị Dậu con. không dám nói - Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài. thẳng với con mà => Mẹ đã bán con cho phải dùng hàm ý? cụ Nghị ở thôn Đoài .
18. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý HàmChi tiếtý trong nào câucho nói thấy 1. Ví dụ: nàocái Tý của đã chị hiểu Dậu hàm rõ ý hơn?trong Vì câu sao nói chị thứ phải hai - Con chỉ được ăn ở nhà củanói rõmẹ? như vậy? bữa này nữa thôi. => Sau bữa ăn này con không còn được ở nhà nữa. Mẹ đãb án con. - Cái Tý nghe nói giãy nảy, nó liệng của khoai vào rổ và - Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị - Hàmnói trongý trongtiếng câu khócthứ hai: rõ hơn. thôn Đoài. Chị“U bán Dậucon phảithật đấynói rõư” ?hơn vì cái Tí => Mẹ đã bán con cho cụ không hiểu được hàm ý của câu Nghị ở thôn Đoài. nói thứ nhất.
19. - Trời nóng quá! - Mất điện rồi. Hàm ý: Bật quạt Hàm ý: Không bật lên cho mát. quạt được. 19
20. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý Vậy để sử dụng hàm ý có hiệu quả cần có những điều kiện gì? Lưu ý: Trường hợp người nghe có theo dõi lời người - nóiNgườinhưng nói (ngườikhông viết)nhận cóbiết ý hàmthức ýđưathì hàmngười ý vàonói câu phảinói. - điềuNgườichỉnh nghelời (ngườinói củađọc)mình có phùnănghợp lực giảitrình đoánđộ của hàmngười ý tiếp nhận .
21. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý - Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy. II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý - Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói. - Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý
22. Nghĩa hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy
23. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý III. LUYỆN TẬP Bài tập 1/ SGK TR 75 a. Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy. →Chưa muốn chia tay b. Từ ngữ miêu tả thái độ của cô gái: Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn, quay vội đi .→ Cô gái đang bối rối đến vụng về vì ngượng, cô định kín đáo để khăn làm kỉ vật cho anh thanh niên, nhưng anh thanh niên quá thật thà tưởng cô bỏ quên nên gọi cô để trả lại.
24. Bài 2/ SGK TR 75: Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau đây: Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái: - Đây, tôi giới thiệu anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh. → Hàm ý: Ông hoạ sĩ già chưa kịp uống nước chè đấy.
25. BT2: SGK/92 2. Hàm ý của câu in đậm dưới đây là gì? Vì sao em bé không nói thẳng mà phải sử dụng hàm ý? Việc sử dụng – Hàm ý của câu in đậm : hàm ý có thành công không? Vì sao? Chắt giùm nước để cơm khỏi nhão. Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên: – Em bé dùng hàm ý vì trước - Cơm sôi rồi, chắt nước dùm cái ! – Nó cũng lại nói đó em đã nói thẳng rồi nhưng trổng. không có hiệu quả nên bực mình. Hơn nữa lần nói thứ Tôi lên tiếng mở đường cho nó: hai này có thêm yếu tố thời - Cháu phải gọi “Ba chắt nước dùm con”, phải nói như gian bức bách (để lâu cơm vậy. sẽ nhão) - Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu lên: - Cơm sôi rồi, nhão bây giờ ! – Việc sử dụng hàm ý không - Anh Sáu vẫn ngồi im [ ]. thành công. Vì “Anh Sáu (Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà) vẫn ngồi im”, tức là anh tỏ ra không cộng tác.
26. Hãy chọn đáp án đúng trong các câu sau? 1. Hàm ý là phần thông báo: A. Trái ngược với nghĩa tường minh. B. Ẩn đằng sau nghĩa tường minh. C.C Không diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. D. Được diễn đạt trực tiếp trong câu. 2. Dùng hàm ý trong trường hợp nào sau đây? A. Khi không biết diễn đạt rõ ý. B.B Khi không muốn nói rõ ý. C. Khi không muốn người nghe hiểu ý. D. Khi muốn chấm dứt cuộc thoại.
27. Tìm hàm ý trong truyện cười dân gian sau: XIN NƯỚC LẠNH Chủ nhà dọn cơm đãi khách, mang thiếu một đôi đũa. Ai nấy đều cầm đũa mời nhau, còn người khách không có đũa đứng dậy nói với chủ nhà rằng: - Cho tôi xin một chén nước lạnh. Chủ nhà hỏi: - Hả, để làm gì vậy? - Để rửa tay cho sạch mà bốc đồ ăn.  Lời trách khéo của người khách vì sự tiếp đón không chu đáo của gia chủ.
28. - Sưu tầm các tình huống về hàm ý và cách sử dụng hàm ý - Viết đoạn văn trong đó có sử dụng hàm ý
29. 1. Làm bài tập: Viết1 đoạnThế nàovăn 10 là- nghĩa15 câu từơng chủ đề “ Suy nghĩ của em về tình yêuminh quê và hương hàm ý? đất nước của người Việt Nam đặc biệt trong các hoàn cảnh thử thách”. Trong đó có chứa 1 thành phần biệt lập và có câu mang nghĩa hàm ý. 2. Chuẩn bị bài: Cách làm bài nghị luận về tác phẩm truyện 29