Bài giảng Ngữ văn 9 - Tiết số 139: Nghĩa tường minh và hàm ý

Nội dung text: Bài giảng Ngữ văn 9 - Tiết số 139: Nghĩa tường minh và hàm ý

1. Thế nào là nghĩa tường minh ? Thế nào là hàm ý ? - Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy. Thấy Nam chuẩn bị đi học, mẹ bảo: “Trời sắp mưa đấy !”. Theo em, cân nói của mẹ Nam có hàm ý muốn nhắc nhở bạn ấy điều gì? AX. Mang áo mưa đi. B. Đội mũ bảo hiểm vào. C. Đừng đi học nữa.
2. Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi Chị Dậu vừa nói vừa mếu: - Thôi u không ăn, để phần cho con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u. Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống: - Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ? Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa: - Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài. Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh ngang tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc: - U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng đem bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con. (Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
3. Để sử dụng hàm ý, cần có hai điều kiện sau đây: - Người nói (người viết) phải có ý thức đưa hàm ý vào câu nói. - Người nghe (người đọc) phải có năng lực giải đoán hàm ý.
4. BT2: SGK/92 2. Hàm ý của câu in đậm dưới đây là gì? Vì sao em bé không nói thẳng mà phải sử dụng hàm ý ? Việc sử dụng hàm ý có thành – Hàm ý của câu in công không? Vì sao ? Chắtđậm nước : giùm để cơm khỏi nhão. Nó nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên: – Bé Thu không nói thẳng - Cơm sôi rồi, chắt nước dùm cái ! – Nó cũng lại nói mà phải sử dụng hàm ý vì trỏng. trước đó em đã nói thẳng rồi nhưng không có hiệu Tôi lên tiếng mở đường cho nó: quả nên bực mình. Hơn - Cháu phải gọi “Ba chắt nước dùm con”, phải nói nữa lần nói thứ hai này có như vậy. thêm yếu tố thời gian bức bách (để lâu cơm sẽ nhão) - Nó như không để ý đến câu nói của tôi, nó lại kêu – Việc sử dụng hàm ý không lên: thành công. Vì “Anh Sáu vẫn ngồi im”, tức là anh tỏ - Cơm sôi rồi, nhão bây giờ ! ra không cộng tác với bé - Anh Sáu vẫn ngồi im [ ]. Thu. (Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)
5. 1. Người nói, người nghe những câu in đậm BT1: SGK/91 dưới đây là ai ? Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em, người nghe có hiểu hàm ý của Câu a) người nói không ? Những chi tiết nào chứng – Người nói: tỏ điều đó ? Anh thanh niên a) – Anh nói nữa đi. – Ông giục. – Người nghe: – Báo cáo hết ! – Người con trai vụt trở lại Ông hoạ sĩ và cô kĩ sư giọng vui vẻ. – Năm phút nữa là mười. Còn hai – Hàm ý của câu in đậm: Mời bác và cô vào uống mươi phút thôi. Bác và cô vào trong nhà. Chè đã nước. ngấm rồi đấy. – Hai người nghe đều Thì giờ ngắn ngủi còn lại thúc giục cả chính hiểu hàm ý đó. Chi tiết “Ông theo liền anh thanh người hoạ sĩ già. Ông theo liền anh thanh niên niên vào trong nhà” và vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi “ngồi xuống ghế” chứng tỏ điều đó. ngồi xuống ghế. (Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
6. 1. Người nói, người nghe những câu in đậm dưới đây là ai ? Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em, BT1: SGK/91 người nghe có hiểu hàm ý của người nói không ? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó ? Câu b) – Người nói: b) – [ ] Anh Tấn này ! Anh bây giờ sang trọng rồi, còn cần Anh Tấn quái gì đến các thứ đồ gỗ hư hỏng này nữa. Chuyên chở – Người nghe: lại lịch kịch lắm. Cho chúng tôi khuân đi thôi. Chúng tôi nhà nghèo dùng được tất. Thím Hai Dương – Có gì đâu mà sang trọng ! Chúng tôi cần phải bán các – Hàm ý của câu in đậm: thứ này đi để Chúng tôi không thể cho – Ái chà ! Anh bây giờ làm quan rồi mà bảo không sang được. trọng ? Những ba nàng hầu. Mỗi lần đi đâu là ngồi kiệu lớn tám người khiêng, còn bảo là không sang trọng ? – Người nghe hiểu hàm ý đó. Hừ! Chẳng cái gì giấu nổi chúng tôi đâu! Chi tiết “Thật là càng giàu có càng không dám rời Tôi biết không thể nói làm sao được đành ngậm miệng, một đống xu ! Càng không đứng trầm ngâm. dám rời một đồng xu lại – Ôi dào ! Thật là càng giàu có càng không dám rời một càng giàu có !” chứng tỏ điều đó. đồng xu ! Càng không dám rời một đồng xu lại càng giàu có ! (Lỗ Tấn, Cố Hương)
7. BT3: SGK/92 Hãy điền vào lượt lời của B trong đoạn hội thoại sau đây một câu có hàm ý từ chối. A: Mai về quê với mình đi ! A: Mai về quê với mình đi ! B: Tiếc quá, mai mình cùng ba mẹ về thăm B: / / ngoại rồi. A: Đành vậy.
8. BT4: SGK/92 4. Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ông so sánh“hi vọng” với “con đường” trong các câu “hi vọng” giống như “con đường” sau: Tôi nghĩ bụng: Đã gọi là hi vọng thì không thể nói đâu là thực, đâu là hư. Cũng như những Nếu Đi mãi con đường trên mặt đất; kì thực cố gắng thì trên mặt đất vốn làm gì có thực hiện thành đường. Người ta đi mãi thì thành thì có thể đường thôi. đường (Lỗ Tấn, Cố hương) đạt được hi vọng
9. 5. Tìm những câu BT5: SGK/93 có hàm ý mời mọc hoặc từ chối trong Những câu có hàm ý Những câu có hàm ý các đoạn đối thoại mời mọc từ chối giữa em bé với -“Bọn tớ ca hát từ -“Không“Mẹ mìnhbiết đangcó đợiai những người ở trên sáng sớm cho đến muốnở nhà.”,đi “Làmchơi vớisaobọn có mây và sóng (trong hoàng hôn. Bọn tớ tớthểkhông rời mẹ?” mà đến bài thơ “Mây và ngao du nơi này nơi được.” sóng” của Ta-go). nọ mà không biết từng Hãy viết thêm vào đến nơi nao” mỗi đoạn một câu -“Bọn tớ chơi từ khi -“Buổi chiều mẹ có hàm ý mời mọc thức dậy cho đến lúc luôn muốn mình ở rõ hơn. chiều tà. Bọn tớ chơi nhà.”, “Làm sao có với bình minh vàng, thể rời mẹ mà đi bọn tớ chơi với vầng -được.”“Chơi với bọn tớ trăng bạc.” thích lắm đấy !”