Bài giảng Ngữ văn lớp 10 - Tiết 66: Phương pháp thuyết minh - Trường THPT Nguyễn Thái Bình

Nội dung text: Bài giảng Ngữ văn lớp 10 - Tiết 66: Phương pháp thuyết minh - Trường THPT Nguyễn Thái Bình

1. CHÀO MỪNG CÁC EM HỌC SINH ĐẾN VỚI TIẾT HỌC HÔM NAY
2. Tiết 66 :
3. Lùa chän ph­ư¬ng ¸n tr¶ lêi ®óng cho c¸c c©u hái sau? 1. BiÖn ph¸p nµo kh«ng b¾t buéc víi yªu cÇu tÝnh chuÈn x¸c cña VBTM? a. T×m hiÓu thÊu ®¸o vÒ vÊn ®Ò cÇn thuyÕt minh. b. Ph¶i xem phim ¶nh vÒ vÊn ®Ò thuyÕt minh. c. Ph¶i thu thËp tµi liÖu. d. Chó ý thêi ®iÓm xuÊt b¶n ®Ó cËp nhËt th«ng tin.
4. Lùa chän ph­ư¬ng ¸n tr¶ lêi ®óng cho c¸c c©u hái sau? 2. ThuyÕt minh vÒ mét t¸c phÈm v¨n häc cÇn ®¶m b¶o chuÈn x¸c vÒ: a. Hoµn c¶nh ra ®êi, cèt truyÖn, nh©n vËt, sù kiÖn. b. Hoµn c¶nh ra ®êi, cèt truyÖn, nh©n vËt, sù kiÖn chÝnh. c. Hoµn c¶nh ra ®êi, tªn t¸c phÈm, ®Æc s¾c nội dung- nghệ thuật d. Tªn t¸c phÈm, cèt truyÖn, nh©n vËt, sù kiện tư tưởng
5. Lùa chän ph­ư¬ng ¸n tr¶ lêi ®óng cho c¸c c©u hái sau? 3. C©u nµo nªu dóng vÒ tÝnh hÊp dÉn cña VBTM? a. Giµu sè liÖu thèng kª, h×nh ¶nh vµ chi tiÕt cô thÓ. b. B¶o ®¶m tÝnh kh¸ch quan khoa häc. c. Cã søc l«i cuèn, thu hót sù chó ý cña ng­êi ®äc. d. Mang ®Ëm c¶m xóc cña ng­êi viÕt.
6. I. TÇm quan träng cña phư­¬ng ph¸p thuyÕt minh II. Mét sè ph­ư¬ng ph¸p thuyÕt minh III. Yªu cÇu ®èi víi viÖc vËn dông ph­ư¬ng ph¸p thuyÕt minh IV. LuyÖn tËp
7. I. TÇm quan träng cña phư­¬ng ph¸p thuyÕt minh C©u hái 1:Trong 2 v¨n b¶n dư­íi ®©y, em thÝch v¨n b¶n nµo h¬n? v× sao? • V¨n b¶n 1 Sen cã nhiÒu ë nư­ícta, xuÊt hiÖn ë rÊt nhiÒu tØnh ®ång b»ng. Riªng sen ë hå T©y lµ ®Ñp nhÊt. Mçi b«ng sen lín cho nhiÒu g¹o sen. Hoa sen th­ưêng në s¸ng sím, th¬m ng¸t c¶ mét vïng. §©y còng lµ kho¶ng thêi gian thÝch hîp cho nh÷ng ngư­êi trång sen.
8. V¨n b¶n 2 ë nư­ícta kh«ng biÕt c©y sen cã tù bao giê. ChØ biÕt ®©u ®©u còng thÊy b¹t ngµn hoa sen. Tõ miÒn nói, trung du ®Õn ®ång b»ng, nhiÒu nhÊt lµ ë §ång Th¸p Mư­êi,vïng ®ång tròng Hµ nam, Hư­ng Yªn, H¶i Phßng. Song tuyÖt nhÊt vÉn lµ sen Hå T©y, ®Æc biÖt lµ vïng §ång TrÞ, Thuû Sø thuéc lµng T©y Hå( Qu¶ng B¸). B«ng sen n¬i ®©y rÊt lín, hư­¬ngth¬m ng¸t, mçi b«ng cho tõ 90-100g g¹o sen. Nh÷ng h¹t g¹o sen tr¾ng tinh n»m trªn nh÷ng tua hoa thanh m¶nh, mµu vµng rùc. Hoa sen thư­êngnë vµo lóc b×nh minh. Khi mÆt trêi cßn ch×m trong sư­¬ngsím, hoa hµm tiÕu chê ®îi. Vµ khi nh÷ng tia n¾ng ®Çu tiªn bõng chiÕu, hµng triÖu ®o¸ sen hång hÐ në to¶ hư­¬ngng©y ngÊt c¶ mét vïng trêi. §óng lóc Êy, nh÷ng n«ng phu chèng sµo ®Èy thuyÒn l­ưít trªn m¨t hå, hai tay n©ng niu tõng b«ng nhÑ nhµng ®Æt vµo khoang thuyÒn. Cho ®Õn khi lßng thuyÒn ®Çy ¾p hoa, hä chèng sµo cËp bÕn, sen ®ư­îc®­ ưa nhanh vÒ nhµ. Nh÷ng th«n n÷, víi ®«i tay tr¾ng ngÇn, nuét nµ, bµn tay tr¸i «m chÆt ®µi hoa, bµn tay ph¶i khÐo lÐo ®Èy nhÑ nhµng nh÷ng ngãn tay cho nh÷ng h¹t g¹o( tói h­ư¬ng) r¬i vµo l¸ sen lín. Sau ®ã dïng l¹t buéc tóm l¹i ®Ó nu«i h­ư¬ng.
9. CH2: NÕu em ®­ưîc vinh dù thuyÕt minh giíi thiÖu víi ®¹i biÓu vÒ dù lÔ kØ niÖm 20 n¨m thµnh lËp trư­êng THPT Nguyễn Thái Bình th× khã kh¨n ®èi víi em lµ g×? a.Nguån tư ­ liÖu vÒ lÞch sö vµ truyÒn thèng cña trư­êng. b.Lµm c¸ch nµo ®Ó bµi thuyÕt minh ®ã thùc sù ®¸p øng nhu cÇu t×m hiÓu vµ hÊp dÉn ®­ưîc kh¸ch tham quan. NhËn xÐt: - §Ó lµm tèt v¨n TM cÇn cã hiÓu biÕt ®Çy ®ñ, râ rµng, chÝnh x¸c vÒ sù vËt hiÖn tư­îng - Muèn viÕt tèt v¨n b¶n thuyÕt, t¹o đư­îchøng thó theo dâi cho ngư­êi®äc cÇn cã c¸c phư­¬ngph¸p TM phï hîp( PP lµ hÖ thèng c¸ch thøc mµ ngư­êiTM sö dông mong ®¹t môc ®Ých) - Ph­ư¬ng ph¸p TM lu«n g¾n liÒn víi môc ®Ých TM, môc ®Ých TM ®ư­îchiÖn thùc ho¸ thµnh v¨n b¶n th«ng qua c¸c pp TM
10. I. Tầm quan trọng của phương pháp thuyết minh: •Kết luận: ­ Tầm quan trọng của phương pháp thuyết minh + Đảm bảo cung cấp thông tin về đối tượng muốn thuyết minh một cách trung thực, chính xác, khách quan. + Nội dung thuyết minh phải chuẩn xác, hấp dẫn, sinh động + Trình tự thuyết minh phải hợp lý, khoa học và nhất quán theo không gian, thời gian hay sự việc . + Ngoài tri thức như đã nói trên thì cần phải có phương pháp thuyết minh phù hợp
11. Ph­Ư¬ng ph¸p thuyÕt minh I. TÇm quan träng cña ph­ư¬ng ph¸p thuyÕt minh II. Mét sè ph­ư¬ng ph¸p thuyÕt minh 1. ¤n tËp c¸c phư­¬ng ph¸p thuyÕt minh ®· häc Em h·y nh¾c l¹i c¸c phư­¬ng ph¸p thuyÕt minh ®· häc? - PP nªu ®Þnh nghÜa - PP liÖt kª - PP nªu vÝ dô - PP dïng sè liÖu - PP so s¸nh - PP ph©n lo¹i, ph©n tÝch
12. * Mối quan hệ giữa phương pháp thuyết minh và mục đích thuyết minh + Phương pháp thuyết minh tạm hiểu là một hệ thống cách thức mà người thuyết minh sử dụng mong đạt tới mục đích mà mình đã đạt ra + Không có nhu cầu và mục đích thuyết minh thì không có cơ sở để đi tìm phương pháp thuyết minh + Ngược lại: Nhu cầu thuyết minh sẽ không thể thoả mãn, mục đích thuyết minh sẽkhông thể đạt được nếu người thuyết minh không có phương pháp thuyết minh phù hợp và hiệu quả * Kết luận: Phương pháp thuyết minh có mối quan hệ chặt chẽ không thể tách rời với mục đích thuyết minh
13. II. Một số phương pháp thuyết minh 1. Ôn tập các phương pháp thuyết minh đã học ­ Đoạn vặn 1: Ông (Trần Quốc Tuấn – NBS) lại khéo tiến cử người tài giỏi cho đất nước, như Dã Tượng, Yết Kiêu là gia thần của ông có dự công dẹp Ô Mã Nhi, Toa Đô. Bọn Phạm Ngũ Lão, Trần Thì Kiến, Trương Hán Siêu, Phạm Lãm, Trịnh Dũ, Ngô Sỹ Thường, Nguyễn Thế Trực vốn là môn khách của ông, đều nổi tiếng thời đó về văn chương và chính sự( ) (Theo Ngô Sỹ Liên, Đại Việt sử ký toàn thư)
14. ­ Chia lớp thành bốn nhóm: 3 bàn 1 nhóm * Đoạn 1: + Mục đích thuyết minh: Thuyết minh công lao tiến cử người tài giỏi cho đất nước của Trần Quốc Tuấn + Phương pháp thuyết minh: liệt kê, giải thích + Tác dụng: Bảo đảm tính chuẩn xác và tính thuyết phục người nghe
15. Đoạn văn 2: Ba Sô là một thi sĩ ­ Người hành hương danh tiếng sống ở Nhật vào thế kỷ XVII. Ba Sô là bút danh. Trong thực tế, đây là bút danh thứ ba của ông. Dưới những vần thơ đầu tiên, ông ký là Mu – nê – phu – sa. Mười năm sau, ông chọn cái tên Tô – Sây, có nghĩa là “Đào xanh”, để tỏ long ngưỡng mộ nhà thơ Trung Hoa đời Đường danh tiếng Lí Bạch (705 – 762) – vì hai chữ “Lí Bạch” vốn có nghĩa là “Mận trắng”. Mãi cho đến năm 36 tuổi, khi đã là một nhà thơ có uy tín và nhiều người theo học, ông mới đổi bút danh là Ba – sô.
16. * Đoạn 2: + Mục đích thuyết minh: lí do (hoặc nguyên nhân) thay đổi bút danh của thi sĩ Ba sô + Phương pháp thuyết minh: Định nghĩa, phân tích, giải thích, + Tác dụng: cung cấp những thông tin bất ngờ thú vị về bút danh của thi sĩ Ba sô
17. Đoạn văn 3: Trung bình, người ta có từ 40.000 đến 60.000 tỷ tế bào, nghĩa là 10.000 lần nhiều hơn số cư dân sống trên Trái Đất hiện nay. Những tế bào này được cấu tạo bởi 6 triệu tỉ tỉ phân tư, nghĩa là 60 lần nhiều hơn số tinh tú trong vũ trụ. Những phân tử lại được tạo thành từ 1 tỉ tỉ nguyên tử. Một con số khổng lồ, tương đương với số tinh tú có trong 10.000 vũ trụ như vũ trụ của chúng ta. Nếu mỗi nguyên tử dài 1 mm, 1 tế bào dài 10 cm thì 1 người cao 1,75 m sẻ biến thành người khổng lồ với chiều cao 1.750 km! May thay điều này không xẩy ra vì nguyên tử là cực nhỏ. (Theo con người và con số, tạp chí kiến thức ngày nay số 327)
18. * Đoạn 3: + Mục đích thuyết minh: giúp người đọc hiểu về cấu tạo của tế bào + Phương pháp thuyết minh: nêu số liệu, so sánh. Ví dụ :Trung bình, người ta có từ 40.000 đến 60.000 tỷ tế bào, nghĩa là 10.000 lần nhiều hơn số cư dân sống trên Trái Đất hiện nay.(số li ệu) Nếu mỗi nguyên tử dài 1 mm, 1 tế bào dài 10 cm thì 1 người cao 1,75 m sẻ biến thành người khổng lồ với chiều cao 1.750 km! May thay điều này không xẩy ra vì nguyên tử là cực nhỏ.(so s ánh) + Tác dụng: gây ấn tượng mạnh, tăng sức hấp dẫn
19. Đoạn văn 4: Nhạc cụ của điệu hát này(hát trống quân – NBS) giản dị không chỗ nói: Đàn kìm, đàn nhị, đàn sến, hết thảy đều là đồ bỏ. Tất cả nhạc cụ chỉ gồm một cái hố sâu, có cái thùng bằng thiếc úp trên, trên thùng có một sợi dây kẻm dài chừng năm sáu thước căng giữa hai cái cọc. Cầm mảnh gỗ, gõ khẻ một chút vào đầu dây, cái dây bật vào thùng phát ra một thứ âm thanh giòn giã nhíp theo tiếng hát thật duyên dáng: Thình thùng thình Một đàn cò trắng bay tung Bên nam bên nữ ta cùng cất lên, Cất lên một tiếng linh đình Co loan sánh phượng cho mình sánh ta (Theo Vũ Bằng, thương nhớ mười hai)
20. * Đoạn 4: + Mục đích thuyết minh: giúp người đọc hiểu rõ về loại hình nghệ thuật dân gian + Phương pháp thuyết minh: Phân loại, giải thích + Tác dụng: cung cấp thông tin thú vị về loại hình nghệ thuật dân gian
21. 2. Tìm hiểu them một số phương pháp thuyết minh a. Thuyết minh bằng chú thích VD 1: Ba sô là bút danh. Bô sô là tên hiệu. Ba sô là tên chữ VD 2 : Ba sô là một nhà thơ nổi tiếng hàng đầu của Nhất Bản. Ta bắt gặp thơ của ông với rất nhiều điều mới lạ, với thể thơ Hai Cư, Ba sô thường dùng những nét chấm phá, chỉ gợi chứ không tả, chứa rất nhiều khoảng trống cho trí tưởng tưởng của người đọc
22. HS thùc hiÖn ph©n tÝch vÝ dô môc II.1 SGK trang 48 VÝ dô Môc ®Ých TM Ph­¬ng ph¸p thuyÕt minh T¸c dông VÝ dô 1: ¤ng TrÇn LiÖt kª: tªn nh÷ng träng thÇn C«ng lao tiÕn T¨ng tÝnh thuyÕt phôc, Quèc TuÊn￿l¹i khÐo: do TQT tiÕn cö cö ng­êi tµi ®¶m b¶o Sù ch©n thËt - Gi¶i thÝch: Vai trß cña TQT cña TQT lÞch sö. ®èi víi triÒu chÝnh - Gióp hiÓu râ vÊn ®Ò Lý do thay ®æi KÕt hîp ph©n tÝch vµ gi¶i LÝ gi¶i VÊn ®Ò VÝ dô 2: “ Ba s« lµ bót danh cña thÝch: lÝ do trong s¸ng t¸c vµ - Cung cÊp nh÷ng hiÓu mét thi sÜ￿” Ba s« trong chÆng ®ư­êng cÇm bót biÕt míi, bÊt ngê vµ cña Ba s« thó vÞ -Nªu sè liÖu -Søc thuyÕt phôc cao, CÊu t¹o cña -So s¸nh: sù thay ®æi cña ptö ®é tin cËy lín, mang VÝ dô 3: “ Trung b×nh tÕ bµo víi sù ph¸t triÓn cña con ng­êi, tÝnh khoa häc lín ng­êi ta￿” Lư­îng ng tö víi c¸c v× tinh tó - HÊp dÉn g©y Ên t­îng - Cung cÊp thªm Mét lo¹i - Ph©n loại: chia ®èi ưt­îng hiÓu biÕt cho ng ®äc VÝ dô 4: “ Nh¹c h×nh nghÖ ra c¸c phư­¬ng diÖn ®Ó TM - C¶m nhËn s©u s¾c, cô ￿” thuËt d©n - Gi¶i thÝch : sù gi¶n dÞ mµ hiÓu râ ®èi t­îng gian s©u s¾c cña nh¹c cô.
23. Bảng so sánh Giống nhau Phương pháp thuyết minh Phương pháp thuyết minh định nghĩa bằng chú thích Cùng có mô hình cấu trúc A là B : A là đối tượng cần thuyết minh, B là tri thức về đối tượng
24. Khác nhau Phương pháp thuyết minh Phương pháp thuyết minh định nghĩa bằng chú thích ­ Đặt sự vật (hiện tượng) cần thuyết ­ Nêu ra một tên gọi khác hoặc một minh vào một loại lớn hơn rộng hơn cách nhận biết khác, ­ Chỉ ra được đặc điểm bản chất của sự vật, hiện tượng để phân biệt nó với ­ Có thể chưa phản ánh đầy đủ thuộc hiện tượng cùng loại tính bản chất của đối tượng VD : phân biệt nhà thơ X với nhà thơ VD : Ba sô là tên hiệu, Ba sô là tên Y, nhân vật A với nhân vật B chữ, Ba sô là bút danh ­ Đảm bảo tính chuẩn xác và độ tin Hay: tên hiệu của Nguyễn Du là Thanh cậy cao Hiên, của Nguyễn Bỉnh Khiêm là Bạch Vân Cư Sĩ, của Nguyễn Công Trứ là Ngộ Trai ­ Phương pháp này có tính linh hoạt, mềm dẻo, đa dạng hoá văn bản và phong phú hoá cách diễn đạt
25. H·y cho vÝ dô t­ư¬ng tù: - Ba s« lµ tªn hiÖu; Nam lµ tªn thư­êng gäi;Thanh Hiªn lµ tªn hiÖu cña NguyÔn Du; Tªn hiÖu cña NguyÔn BØnh Khiªm lµ B¹ch V©n c­ư sÜ NhËn xÐt: C¸ch lµm trªn chØ cung cÊp thªm mét hiÓu biÕt, lµ mét tªn gäi, mét c¸ch ®Ó nhËn biÕt mµ kh«ng cã t¸c dông ph©n biÖt ®èi t­ưîng. -> PP chó thÝch
26. §Ó ph©n biÖt Ba s« víi c¸c nhµ v¨n kh¸c em sÏ viÕt l¹i c©u trªn nh­ư thÕ nµo? Ba s« lµ mét thi sÜ næi tiÕng cña NhËt B¶n
27. b. Thuyết minh bằng cách giảng giải nguyên nhân ­ kết quả Đọc đoạn văn SGK/ 50 và trả lời câu hỏi nêu dưới ?
28. + Trong hai mục đích đã nêu (niềm say mê cây chuối của Ba sô và lai lịch của bút danh Ba sô) thì mục đích 2 là chủ yếu + Các ý trong đoạn văn có quan hệ nhân quả với nhau vì từ niềm say mê cây chuối (chỉ nguyên nhân) mới dẫn đến việc ra đời (chỉ kết quả) bút danh Ba sô + Mối quan hệ ấy được trình bày một cách hợp lí: vì giải thích trước sau đó đưa ra kết luận; Sinh động: dùng cách nói hình ảnh bóng bẩy, niềm say mê cây chuối được khai thác từ nhiều khía cạnh, nhiều góc độ khác nhau.
29. III. Yêu cầu đối với việc vận dụng phương pháp thuyết minh Theo em , người làm văn thuyết minh căn cứ vào đâu để chọn phương pháp thuyết minh ?
30. III. Yêu cầu đối với việc vận dụng phương pháp thuyết minh ­ Việc sử dụng phương pháp thuyết minh (bao nhiêu phương pháp và phương pháp cụ thể nào) phải do mục đích thuyết minh quyết định ­ Ngoài mục đích làm rõ sự vật hiện tượng cần được thuyết minh việc sử dụng phương pháp thuyết minh còn phải làm cho văn bản thuyết minh có khả năng gây hứng thú và trở nên hấp dẫn đối với người nghe, người đọc
31. Ghi nhớ * Muốn làm bài văn thuyết minh có kết quả, người làm bài phải nắm được phương pháp thuyết minh * Những phương pháp thuyết minh thường gặp là : Định nghĩa, chú thích, phân tích, phân loại, liệt kê, giảng giải nguyên nhân ­ kết quả, nêu ví dụ, so sánh, dùng số liệu, * Việc lựa chọn, vận dụng và phối hợp các phương pháp thuyết minh cần tuân theo các nguyên tắc : Không xa rời mục đích thuyết minh ; làm nổi bật bản chất và đặc trưng của sự vật hiện tượng ; làm cho người đọc người nghe tiếp nhận dễ dàng và hứng thú.
32. IV. Luyện tập Bài tập 1 : Nhận xét về sự lựa chọn, vận dụng và phối hợp các phương pháp thuyết minh trong đoạn trích sau Trong muôn vàn loài hoa mà thiên nhiên đã tạo ra trên thế gian này, hiếm có loài hoa nào mà sự đánh giá về nó lại được thống nhất như là hoa lan. Hoa lan đã được người phương Đông tôn là « loài hoa vương giả » (vương giả chi hoa). Còn với người phương Tây thì lan là « nữ hoàng của các loài hoa » Họ lan thường được chia thành hai nhóm : nhóm phong lan bao gồm tất cả những loài sống bám trên đá, trên cây, có rễ nằm trong không khí.Còn nhóm địa lan lại gồm những loài có rễ nằm trong đất hay lớp thảm mục Có thể nói trong thế giới của hoa, chưa có loài nào đạt đến sự phong phú tuyệt vời như lan, với những sự biến thái rất đa dạng về rễ, thân, lá và đặc biệt là hoa. Chỉ riêng 10 loài của chi lan Hài Vệ nữ đã cho thấy sự đa dạng tuyệt vời của hoa và của lá về hình dáng, về màu sắc. Với cánh môi cong lượn như gót hài, cánh hoa trong mãnh và mang hoà sắc tuyệt diệu của trắng, vàng, phớt tím, nâu, khi có làn gió nhẹ, hoa Hài Vệ nữ rung rinh tưởng như cánh bướm mảnh mai đang bay lượn.
33. + Các phương pháp thuyết minh được sử dụng trong đoạn văn trên là ­ Phương pháp chú thích : Hoa lan đã được người phương Đông tôn là « loài hoa vương giả » (vương giả chi hoa). Còn với người phương Tây thì lan là « nữ hoàng của các loài hoa » ­ Phương pháp phân tích giải thích : Họ lan thường được chia thành hai nhóm : nhóm phong lan bao gồm tất cả những loài sống bám trên đá, trên cây, có rễ nằm trong không khí.Còn nhóm địa lan lại gồm những loài có rễ nằm trong đất hay lớp thảm mục
34. Phương pháp nêu số liệu : ( )Chỉ riêng 10 loài của chi lan Hài Vệ nữ đã cho thấy sự đa dạng tuyệt vời của hoa và của lá về hình dáng, về màu sắc. ­> Ngoài sự vận dụng các phương pháp thuyết minh trên tác giả còn sử dụng các yếu tố miêu tả hấp dẫn : Với cánh môi cong lượn như gót hài, cánh hoa trong mãnh và mang hoà sắc tuyệt diệu của trắng, vàng, phớt tím, nâu, khi có làn gió nhẹ, hoa Hài Vệ nữ rung rinh tưởng như cánh bướm mảnh mai đang bay lượn.