Bài giảng Ngữ Văn Lớp 8 - Tiết 87: Văn bản "Chiếu dời đô"

Nội dung text: Bài giảng Ngữ Văn Lớp 8 - Tiết 87: Văn bản "Chiếu dời đô"

1. I. Đọc – thảo luận chú thích
2. Xưa nhà Thương đến vua Bàn Canh năm lần dời đô, nhà Chu đến vua Thành Vương ba lần dời đô. Phải đâu các vua thời Tam Đại theo ý riêng mình mà tự tiện chuyển dời? Chỉ vì muốn đóng đô ở nơi trung tâm, mưu toan nghiệp lớn, tính kế muôn đời cho con cháu; trên vâng mệnh trời, dưới theo ý dân, nếu thấy thuận tiện thì thay đổi. Cho nên vận nước lâu dài, phong tục phồn thịnh. Thế mà hai nhà Đinh, Lê lại theo ý riêng mình, khinh thường mệnh trời, không noi theo việc cũ của Thương,Chu, cứ đóng yên đô thành ở nơi đây, khiến cho triều đại không được lâu bền, số vận ngắn ngủi, trăm họ hao tốn, muôn vật không được thích nghi. Trẫm rất đau xót về việc đó, không thể không dời đổi. Huống chi thành Đại La, kinh đô cũ của Cao Vương: Ở vào nơi trung tâm trời đất, được cái thế rồng cuộn hổ ngồi. Đã đúng ngôi nam bắc đông tây, lại tiện hướng nhìn sông dựa núi. Địa thế rộng mà bằng; đất đai cao mà thoáng. Dân cư khỏi chịu cảnh khốn khổ ngập lụt; muôn vật cũng rất mực phong phú tốt tươi. Xem khắp đất Việt ta, chỉ nơi này là thắng địa. Thật là chốn tụ hội trọng yếu của bốn phương đất nước, cũng là nơi kinh đô bậc nhất của đế vương muôn đời. Trẫm muốn dựa vào sự thuận lợi của đất ấy để định chỗ ở. Các khanh nghĩ thế nào?
3. * Tác giả: Lí Công Uẩn, tức Lí Thái Tổ (974 - 1028). Là người nhân ái, thông minh, có chí lớn, lập nhiều chiến công. Sau khi Lê Ngọa Triều mất, ông được triều thầ tôn lên làm vua. * Hoàn cảnh ra đời: năm Canh Tuất – niên hiệu Thuận Thiên Thứ nhất (1010).
4.  * Thể loại : Chiếu là thể văn do vua viết dùng để ban bố mệnh lệnh. Thể hiện tư tưởng chính trị lớn lao, có ảnh hưởng đến vận mệnh của cả triều đại, đất nước.
5. Bố cục : 3 phần Phần 1: Từ đầu đến “Không thể không dời đổi” => Phân tích những tiền đề lịch sử và thực tiễn của việc dời đô Phần 2: Từ “Huống chi ” đến “đế vương muôn đời” => Những lí do để chọn thành Đại La là kinh đô mới Phần 3: Còn lại : Thông báo quyết định dời đô
6. II. Tìm hiểu văn bản 1. Cơ sở lịch sử và thực tiễn của việc dời đô a. Cơ sở lịch sử b. Cơ sở thực tiễn - Nhà Thương 5 lần dời đô, nhà - Không theo mệnh trời, Chu 3 lần dời đô ➔ mưu toan không biết học theo cái nghiệp lớn, tính kế lâu dài cho đúng của người xưa con cháu. Xây dựng vương triều - Hậu quả: “triều đại phồn thịnh. không được lâu bền, số - Kết quả: đất nước vững bền, vận ngắn ngủi”, trăm họ phát triển thịnh vượng. thì khổ sở, vạn vật không thích nghi. ➔ Cách dẫn số liệu xác thực, làm tiền đề cho lập luận: lịch sử đã từng có chuyện dời đô và đãSự từng kết đem hợp lại nhữnghài hòa kết quảgiữa tốt đẹplý .và Do tình đó, việc trong dời đôthể vừa chiếu phù hợp cho với chúngquy luật takhách nhận quan thấy và vừa Lý phù Công hợp với Uẩn nguyện là vọngmột củavị vua nhân anhdân. minh, sáng suốt, hết lòng➔ Câu vì văn nước cuối cùngvì dân bộc. lộĐặc một biệtcách sâulà ýsắc chí tình và cảm khát của vịvọng vua giàuxây lòng dựng nhân đất ái. nướcBên cạnh hùng lí lẽ xáccường, đáng, độclà tình lập, cảm thống chân thành nhất có. sức lay động rất lớn đến tình cảm người đọc.
7. 2. Những lí do để chọn Đại La là kinh đô mới a. Về vị trí địa lí b. Về vị thế chính trị, văn hóa • Ở “nơi trung tâm trời đất”, • Là đầu mối giao thông, mở ra bốn phương Nam, Bắc, “chốn tụ hội bốn phương”. Đông, Tây. • Là mảnh đất hưng thịnh • Có núi lại có sông. “muôn vật cũng rất mực • Đất “rộng mà bằng phẳng”, tốt tươi”. “cao mà thoáng”, tránh được nạn lụt lội, chật chội. Chính là “thắng địa”, “chốn tụ hội trọng yếu”, sẽ là nơi trung tâm về kinh tế, chính trị, văn hóa của quốc gia muôn đời.
8.  Với những câu văn biền ngẫu và chứng cứ có sức thuyết phục được phân tích trên nhiều mặt, lịch sử, địa lý, dân cư, văn hóa để khẳng định dời đô từ Hoa Lư ra Đại La (Thăng Long) là cần thiết đối với đất nước với dân tộc. * Ý nghĩa của việc dời đô "Đại- Dời đô Việtđến thànhkhông Đại Lanơi biểu hiệnnàokháthơnvọng,đượcquyết tâm,nơitự nàylực tự. cường của dân tộc Đại Việt đang trên đà lớn mạnh. -NúiĐịnh làđô ởvạt Thăngáo Longche, cònsông là thựclà hiệndải nguyệnđai vọngthắt, của saunhân dânlưng thu làgiangsông sơn về nước,một mối. trước mặt là biển, địa thế hùng mạnh mà hiếm, rộng mà dài, có thể là nơi vua ở hùng tráng, ngôi báu vững bền.” (Ngô Sĩ Liên – Đại Việt Sử Kí Toàn Thư)
9. “Trẫm muốn dựa vào sự thuận lợi ấy để định chỗ ở. Các khanh nghĩ thế nào?” - Vừa là ban bố quyết định vừa là lời phủ dụ yên dân. Kết thúc bằng câu hỏi tu từ cho thấy Lý Công Uẩn là một vị vua thấu tình đạt lí. Ngoài ra nó còn mang tính chất đối thoại, trao đổi tạo ra sự đồng cảm giữa mệnh lệnh của nhà vua đối với thần dân.
10. III. Tổng kết 1. Nghệ thuật - Sơ đồ lập luận
11. III. Tổng kết 1. Nghệ thuật - Sơ đồ lập luận Nêu những lần dời đô của các triều đại lớn trong lịch sử Phê phán hai nhà Đinh – Lê Phân tích những ưu điểm và hạn chế của kinh đô cũ thuận lợi của vùng đất Đại La Quyết định dời đô
12.  1. Nghệ thuật Trình tự lập luận chặt chẽ, Do vậy, đây là một áng văn nghị luận đặc sắc kết hợp hài hòa giữa lí và tình; giữa lí lẽ sắc sảo và dẫn chứng xác thực. 2. Nội dung - Phản ánh khát vọng độc lập tự cường của nhân dân Đại Việt đang trên đà lớn mạnh.
13. Trần Quốc Tuấn
14. (Trần Quốc Tuấn) I. Đọc, thảo luận chú thích
15. * Tác giả: Trần Quốc Tuấn (1231- 1300) tước là Hưng Đạo Vương- là danh tướng kiệt xuất của dân tộc ta thời Trần. Lµ ngêi cã phÈm chÊt cao ®Ñp, văn vâ song toµn vµ cã c«ng lao lín trong hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n M«ng - Nguyªn.
16.  * ThÓ lo¹i: HÞch lµ thÓ văn nghÞ luËn thêi xa, ®îc vua chóa, tíng lÜnh mét phong trµo dïng ®Ó cæ ®éng, thuyÕt phôc, hoÆc kªu gäi ®Êu tranh chèng thï trong giÆc ngoµi. KÕt cÊu chÆt chÏ, lÝ lÏ s¾c bÐn, dÉn chøng thuyÕt phôc. Thêng ®îc viÕt theo thÓ văn biÒn ngÉu.
17. So s¸nh thÓ ChiÕu - HÞch Gièng Kh¸c - Thuéc thÓ v¨n nghÞ - ChiÕu: dïng ®Ó ban bè luËn, kÕt cÊu chÆt chÏ, mÖnh lÖnh. lËp luËn s¾c bÐn, cã thÓ - HÞch: dïng ®Ó cæ vò, thuyÕt viÕt b»ng văn xu«i, văn phôc, kªu gäi, ®éng viªn vÇn. khÝch lÖ tinh thÇn qu©n sÜ - ĐÒu dïng ®Ó ban bè chèng kÎ thï còng cã khi c«ng khai do vua, tíng khuyªn nhñ, r¨n d¹y thÇn d©n lÜnh biªn so¹n. vµ ngêi díi quyÒn.
18.  * Hoàn cảnh sáng tác: HÞch tíng sÜ cã tªn chữ H¸n lµ “Dô ch tì tíng hÞch văn”. Ra ®êi tríc cuéc kh¸ng chiÕn chèng M«ng – Nguyªn lÇn thø hai (năm (1285).
19. * Bè côc: 3 phÇn PhÇn 1: “ Tõ ®Çu cßn lu tiÕng tèt”: Nªu g¬ng c¸c trung thÇn nghÜa sÜ trong sö s¸ch. PhÇn 2: + §o¹n 1: Tõ “Huèng chi còng vui lßng”: Lét t¶ sù ngang ngîc cña kÎ thï vµ t©m tr¹ng cña t¸c gi¶ + §o¹n 2: Tõ “ C¸c ng¬i pháng cã ®îc kh«ng? ”. Ph©n tÝch ph¶i tr¸i, lµm râ ®óng sai. PhÇn 3: PhÇn cßn l¹i: NhiÖm vô cÊp b¸ch, khÝch lÖ tinh thÇn chiÕn ®Êu.
20. II.Tìm hiÓu văn b¶n 1. Nªu c¸c g¬ng s¸ng trong lÞch sö
21. Ta thêng nghe: KØ TÝn ®em m×nh chÕt thay, cøu tho¸t cho Cao ĐÕ; Do Vu chìa lng chÞu gi¸o, che chë cho Chiªu V¬ng; Dù Nhîng nuèt than ®Ó b¸o thï cho chñ; Th©n Kho¸i chÆt tay cøu n¹n cho níc; KÝnh Đøc, mét chµng tuæi trÎ, th©n phß Th¸i T«ng tho¸t khái vßng v©y ThÕ Sung; C¶o Khanh, mét bÒ t«i xa, miÖng m¾ng Léc S¬n, kh«ng theo mu kÕ nghÞch tÆc. Tõ xa c¸c bËc trung thÇn nghÜa sÜ bá mình vì níc, ®êi nµo kh«ng cã? Gi¶ sö c¸c bËc ®ã cø kh kh theo thãi nữ nhi thêng tình, thì còng chÕt giµ ë xã cöa, sao cã thÓ lu danh sö s¸ch, cïng trêi ®Êt mu«n ®êi bÊt hñ! C¸c ng¬i con nhµ vâ tíng, kh«ng hiÓu văn nghÜa, nghe những chuyÖn Êy nöa tin nöa ngê. Th«i những chuyÖn xa ta kh«ng nãi ®Õn nữa. Nay ta chØ kÓ chuyÖn Tèng, Nguyªn míi ®©y. V¬ng C«ng Kiªn lµ ngêi thÕ nµo, tì tíng cña «ng lµ NguyÔn Văn LËp l¹i lµ ngêi thÕ nµo, mµ giã thµnh ĐiÕu Ng nhá nh c¸i ®Êu, ®êng ®êng chèng víi qu©n M«ng Kha ®«ng ®Õn hµng trăm v¹n, KhiÕn cho nh©n d©n ®êi Tèng ®Õn nay cßn ®éi ¬n s©u! Cèt Đ·i Ngét Lang lµ ngêi thÕ nµo, tì tíng cña «ng lµ XÝch Tu T l¹i lµ ngêi thÕ nµo, mµ x«ng vµo chç lam chíng xa x«i nghìn trïng, ®¸nh b¹i ®îc qu©n Nam ChiÕu trong vµi tuÇn, khiÕn cho qu©n trëng ®êi Nguyªn ®Õn nay cßn lu tiÕng tèt!
22. - Tíng: Do Vu, V¬ng C«ng Kiªn, ➔ S½n sµng chÕt vì vua, vì - Gia thÇn: Dù Nhîng, KÝnh Đøc . chñ tíng, vì ®Êt níc. - Quan nhá: Th©n kho¸i Theo ®Þa vÞ cao thÊp ➔ dÉn chøng toµn Theo trình tù thêi gian: Tõ diÖn, tiªu biÓu xa ®Õn gÇn - c©u c¶m th¸n, c©u nghi vÊn - C¸ch vµo bµi tù nhiªn, khÐo lÐo. - DÉn chøng thuyÕt phôc bëi tÝnh kh¸ch quan cña c¸c chøng cø. - Béc lé tình c¶m t«n vinh, ngìng mé ➔ KhÝch lÖ lßng trung qu©n, ¸i quèc. Nªu cao ®¹o thÇn chñ Cách nêu gương từ xa đến gần, từ xưa đến nay; ngắn gọn, xác thực, toàn diện , tiêu biểu để khích lệ ý chí lập công danh, hy sinh vì nước, vì vua đối với các tướng sĩ
23. 2. Tố cáo tội ác của giặc và nỗi lòng của tác giả a. Tố cáo tội ác của giặc + Đi l¹i nghªnh ngang. + Uèn lìi có diÒu mµ sØ m¾ng triÒu ®ình. + Đem th©n dª chã mµ b¾t n¹t tÓ phô. + Đßi ngäc lôa, thu b¹c vµng, vÐt cña kho. => Lét t¶ kÎ thï ngang ngîc, ®éc ¸c, tham lam, tµn b¹o.  Sö dông những hình ¶nh Èn dô, so s¸nh, giäng ®iÖu mØa mai, ch©m biÕm lét t¶ sù ngang ngîc , tham lam, tµn b¹o cña kÎ thï.
24. b. Nçi lßng cña t¸c gi¶: “ Ta thêng tíi bữa quªn ăn, nöa ®ªm vç gèi ; ruét ®au nh c¾t, níc m¾t ®Çm ®ìa ; chØ căm tøc cha x¶ thÞt lét da, nuèt gan uèng m¸u qu©n thï. DÉu cho trăm th©n nµy ph¬i ngoµi néi cá, nghìn x¸c nµy gãi trong da ngùa, ta còng vui lßng.”  Bµy tá tÊm lßng lo l¾ng, ®au xãt cho ®Êt níc, căm tøc kÎ thï, s½n sµng hi sinh vì ®Êt níc, vì dân tộc. 3. Phª ph¸n th¸i ®é vµ hµnh ®éng sai tr¸i cña c¸c tíng sÜ, chØ ra những viÖc nªn lµm.
25. - chủ nhục -> không lo - nước nhục -> không thẹn. - hầu giặc -> không tức. - đãi yến -> không căm. - chọi gà vui đùa, đánh bạc tiêu khiển -> ham chơi bài bạc. - vui thú vườn ruộng, quyến luyến vợ con -> vun vén cá nhân. - lo làm giàu, ham săn bắn. - thích rượu ngon, mê tiếng hát, => Hậu quả: nước mất nhà tan, lăng miếu triều đình bị giày xéo, mồ mả cha ông bị đào bới, chủ soái nhục, tướng sĩ mang tiếng xấu muôn đời.
26. - chủ nhục -> không lo - nước nhục -> không thẹn. +Nêu cao tinh thần cảnh - hầu giặc -> không tức. giác; - đãi yến -> không căm. + Chăm lo tập dượt võ -chọi gà vui đùa, đánh bạc tiêu nghệ; khiển -> ham chơi bài bạc. + trau dåi binh th -vui thú vườn ruộng, quyến luyến vợ con -> vun vén cá nhân. - lo làm giàu, ham săn bắn. - thích rượu ngon, mê tiếng hát, Hậu quả: nước mất nhà tan, Lợi ích: Chống được lăng miếu triều đình bị giày xéo, ngoại xâm, còn nước mồ mả cha ông bị đào bới, chủ còn nhà, tiếng thơm soái nhục, tướng sĩ mang tiếng để đời xấu muôn đời.
27.  Chủ tướng nghiªm kh¾c phê ph¸n lèi sèng cÇu an, hưëng l¹c, thê ¬, v« tr¸ch nhiÖm của các tướng lĩnh đồng thời khuyên nhủ các quân sĩ của mình phải nêu cao tinh thÇn tù gi¸c, tÝch cùc rÌn luyÖn võ nghệ, ý chÝ; s½n sµng chiÕn ®Êu, hi sinh vì ®Êt níc, vì dân tộc để chuộc lỗi lầm.
28. III. Tổng kết 1. Nghệ thuật : Đây là một áng văn chính luận, sự kết hợp lập luận chặt chẽ, sắc bén lời văn thống thiết, có sức lôi cuốn mạnh. 2. Nội dung: phản ánh tinh thần yêu nước nồng nàn của dân tộc ta trong cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, thể hiện qua lòng căm thù giặc, ý chí quyết chiến quyết thắng kẻ thù xâm lược.
29. SƠ ĐỒ TƯ DUY Vua Ban bố mệnh lệnh Công bố chủ trương, đường lối, nhiệm vụ Thể văn biến ngẫu, văn xuôi, văn vần Kết cấu chặt chẽ, lý luận, dẫn chứng thuyết phục Vua chúa, tướng lĩnh Cổ vũ, kêu gọi chiến đấu Thể văn biến ngẫu, văn xuôi, văn vần Kết cấu chặt chẽ, lập luận sắc bén, dẫn chứng thuyết phục Nêu vấn đề Nêu gương truyền thống Bố cục Nhận định tình hình Chủ trương cụ thể: Kêu gọi đấu tranh
30. * Häc thuéc lßng vµ viÕt mét ®o¹n văn trình bµy c¶m nhËn cña em vÒ lßng yªu níc cña t¸c gi¶ qua ®o¹n: “Ta thêng tíi bữa ta còng vui lßng.” * ChuÈn bÞ bµi : Nước Đại Việt ta, Bàn luận về phép học