Chuyên đề Biện pháp nâng cao chất lượng ôn thi tuyển sinh môn Ngữ văn vào Lớp 10 THPT

Nội dung text: Chuyên đề Biện pháp nâng cao chất lượng ôn thi tuyển sinh môn Ngữ văn vào Lớp 10 THPT

1. BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÔN THI TUYỂN SINH ... Trường THCS Tiên yên Thứ 2, 25/03/2024 | 05:24 BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÔN THI TUYỂN SINH MÔN NGỮ VĂN VÀO LỚP 10 - THPT CHUYÊN ĐỀ THÁNG 3. BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÔN THI TUYỂN SINH MÔN NGỮ VĂN VÀO LỚP 10 - THPT GV thực hiện: Nguyễn Thị Vân I. LÍ DO CHỌN BIỆN PHÁP Mục tiêu của chương trình Ngữ văn mới 2018 là hình thành và phát triển cho HS những phẩm chất cao đẹp, bồi dưỡng tâm hồn, hình thành nhân cách, phát triển cá tính; đồng thời giúp HS phát triển các năng lực chung và riêng. Ngữ văn đã trở thành một môn thi quan trọng quyết định cả một quá trình học tập của HS. Theo quy định của Bộ Giáo dục & Đào tạo về thi tuyển sinh vào 10 sẽ có ba môn cố định là Ngữ văn, Toán và Tiếng anh. Môn Ngữ văn thi hoàn toàn theo hình thức tự luận với thời gian làm bài là 90 phút. Cấu trúc đề thi môn Ngữ văn có 2 phần là Đọc hiểu 3 điểm và Làm văn 7 điểm trong đó Nghị luận xã hội 2 điểm, Nghị luận văn học 5 điểm. Học sinh ôn thi cần phải đồng đều, phần thi nào cũng phải có kiến thức, kĩ năng, biết làm để câu nào cũng có điểm. Ngữ văn là môn học quan trọng góp phần giáo dục và hình thành nhân cách, đạo đức, kĩ năng, năng lực học sinh. Học văn không chỉ để thi mà đó là quá trình học để trưởng thành, làm người, hình thành năng lực để giải quyết những vấn đề trong cuộc sống. Qua bài viết, tôi chỉ ra một số biện pháp để rèn luyện kiến thức, kĩ năng cho học sinh trong quá trình ôn thi và làm bài thi. Qua đó giúp học sinh thích ứng với kỳ thi dễ dàng hơn. 1 of 12 3/6/2025, 4:15 PM
2. BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÔN THI TUYỂN SINH ... Trường THCS Tiên Yên là ngôi trường có đa số học sinh thuộc địa bàn xã Xuân Yên và Thị trấn Tiên Điền. Phần lớn các em rất lễ phép nhưng chưa hứng thú, chăm chỉ trong học tập. Đây là một trong những khó khăn cho giáo viên khi áp dụng các phương pháp ôn tập. Môn Ngữ văn đòi hỏi học sinh chăm chỉ, chịu khó và các em cơ bản đã đáp ứng được yêu cầu này. Kỳ thi tuyển sinh thực sự rất quan trọng để đánh dấu một bước ngoặt lớn đối với các em. Việc tìm ra những biện pháp phù hợp với học sinh để các em có thể hoàn thành kỳ thi hiệu quả trở nên rất cần thiết. Bản thân tôi là giáo viên trực tiếp ôn tập cho học sinh lớp 9, tôi dạy học đã hơn 19 năm, rất yêu nghề và luôn tìm tòi những phương pháp dạy học phù hợp với đối tượng học sinh. Tôi đã góp nhặt những kinh nghiệm để viết nên biện pháp: Nâng cao chất lượng ôn thi tuyển sinh môn Ngữ văn vào lớp 10- THPT II. BIỆN PHÁP THỰC HIỆN 1. Ôn tập theo nhóm Ôn tập theo nhóm giúp học sinh củng cố kiến thức vừa rèn kĩ năng giao tiếp, hợp tác, giúp đỡ, giải quyết vấn đề, tự chủ, tự tin... Học sinh vừa có thể thực hiện trên lớp hoặc ở nhà vì các em cùng ở tại trường. Tôi phụ trách ôn thi 40 học sinh ở 2 lớp, tôi đã chia thành 10 nhóm, một lớp 5 nhóm. Mỗi nhóm sẽ có học sinh có khả năng học tốt hơn để hỗ trợ những bạn còn lại. Ngoài thuyết giảng, giáo viên để học sinh hoạt động nhóm cả trên lớp và làm bài tập về nhà. Sau đó, giáo viên kiểm tra kết quả của từng nhóm, hướng dẫn, góp ý để các em hoàn thiện. Tôi cũng kiểm tra từng cá nhân, nếu em nào không hoàn thành như yêu cầu thì cả nhóm phải hỗ trợ, nhắc nhở, động viên để cá nhân hoàn thành. Ví dụ 1: Khi ôn tập văn bản “Lặng lẽ Sa Pa” sẽ có các yêu cầu chia cho 5 nhóm: Nhóm 1: - Nêu tác giả, hoàn cảnh ra đời của tác phẩm? - Khái quát nội dung, nghệ thuật của truyện Nhóm 2: Vẻ đẹp của thiên nhiên Sa Pa? Nhóm 3,4: Vẻ đẹp của nhân vật anh thanh niên? Nhóm 5: Vẻ đẹp của các nhân vật còn lại? Ví dụ 2: Khi luyện đề “ Cảm nhận nhân vật anh thanh niên trong các đoạn truyện của truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” của Nguyễn Thành Long” sẽ có các nhiệm vụ: Nhóm 1: Viết mở bài, kết bài hoàn chỉnh Nhóm 2: - Khái quát nội dung toàn tác phẩm 2 of 12 3/6/2025, 4:15 PM
3. BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÔN THI TUYỂN SINH ... - Giới thiệu về hoàn cảnh và công việc của anh thanh niên. Nhóm 3: - Vẻ đẹp tâm hồn: Lí tưởng, tình yêu công việc. Nhóm 4: Vẻ đẹp tâm hồn: tình yêu cuộc sống, chân thành và khiêm tốn. Nhóm 5: - Đánh giá khái quát nội dung, nghệ thuật - So sánh, liên hệ với nhân vật trong tác phẩm hoặc với tác phẩm khác (ví dụ “Đoàn thuyền đánh cá”). Ở mỗi đơn vị bài học, bài tập, đề thi tùy vào dung lượng kiến thức để phân chia nhiệm vụ cho các nhóm hợp lí. Qua hoạt động nhóm thường xuyên, trí tuệ tập thể được phát huy, học sinh có khả năng tự học, tự giải quyết các vấn đề tương tự dễ dàng hơn. 2. Ôn tập theo chủ đề Dạy theo chủ đề để khái quát và khắc sâu kiến thức; giúp học sinh nhìn toàn diện hơn về bài học, đỡ áp lực về kiến thức quá nhiều, quá rườm. Khi áp dụng làm bài sẽ dễ dàng liên hệ, so sánh. Học sinh nắm được các chủ đề cơ bản sẽ rất dễ dàng khi ôn các đơn vị kiến thức liên quan. Về văn bản, tôi đã tạo thành các chủ đề để khái quát và khắc sâu kiến thức cho học sinh như sau: Chủ đềVăn bản Người phụ nữ - Chuyện người con gái Nam Xương trong xã hội phong - Truyện Kiều kiến - Lục Vân Tiên Người phụ nữ - Bếp lửa trong xã hội hiện - Khúc hát ru những em bé lớn trên đại lưng mẹ Tình cảm gia đình - Chiếc lược ngà gắn liền tình yêu - Nói với con quê hương đất nước - Bếp lửa Người lính cách - Đồng chí mạng - Bài thơ về tiểu đội xe không kính - Những ngôi sao xa xôi 3 of 12 3/6/2025, 4:15 PM
4. BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÔN THI TUYỂN SINH ... Thiên nhiên quê - Sang thu hương đất nước - Mùa xuân nho nhỏ - Lặng lẽ Sa Pa Hình ảnh con - Đoàn thuyền đánh cá người trong kiến - Lặng lẽ Sa Pa thiết xây dựng đất nước Ví dụ Chủ đề : Hình ảnh người phụ nữ Hình ảnh người phụ nữ trong Hình ảnh người phụ nữ trong xã hội phong kiến xã hội hiện đại Vẻ đẹp: thể - Xinh đẹp. - Xinh đẹp. chất và tâm hồn - Đảm đang, tần tảo, chịu - Đảm đang, tần tảo, chịu thương, chịu khó. thương, chịu khó. - Giàu đức hi sinh, giàu tình - Giàu đức hi sinh, giàu tình yêu thương. yêu thương. - Tự trọng, dịu dàng. - Tự trọng, dịu dàng. - Mạnh mẽ, tự tin Số phận Nhiều bất hạnh, khổ đau, phụ Làm chủ cuộc đời, gắn cuộc thuộc sống cá nhân vào cách mạng, đất nước. Văn bản bản - Chuyện người con gái Nam - Bếp lửa tiêu biểu Xương - Khúc hát ru những em bé - Truyện Kiều lớn trên lưng mẹ. - Lục Vân Tiên Khi học sinh nắm rõ được chủ đề này thì khi nói đến số phận nhân vật Vũ Nương, các em có thể so sánh với số phận của Thúy Kiều để cùng đồng cảm, chia sẻ sự bất hạnh của họ; hoặc liên hệ với số phận làm chủ trong xã hội mới của người mẹ Tà ôi dù khó khăn, vất vả nhưng được tự do, được cống hiến những giá trị cho đất nước, cuộc đời. Qua đó để ta bày tỏ sự đồng cảm với Vũ Nương, lòng biết ơn nền độc lập hòa bình. 4 of 12 3/6/2025, 4:15 PM
5. BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÔN THI TUYỂN SINH ... Khi dạy văn bản, ngoài truyền đạt kiến thức ở trong phạm vi văn bản đó tôi thường mở rộng liên hệ các tác phẩm khác có cùng chủ đề, cùng giai đoạn lịch sử hoặc cùng tác giả để học sinh mở rộng, khắc sâu kiến thức và biết vận dụng liên hệ khi làm bài. Với phân môn Tiếng Việt cũng tương tự, tôi nhóm kiến thức lại thành từng phần vì thực tế Tiếng việt xuyên suốt từ lớp 6,7,8,9 như: Biện pháp tu từ, các kiểu câu, từ loại 3. Ôn tập theo sơ đồ Ôn tập theo sơ đồ là biện pháp vừa giúp HS hệ thống kiến thức ngắn gọn, dễ học, dễ nhớ vừa rèn kĩ năng khái quát, sắp xếp kiến thức theo một trình tự hợp lí. Biện pháp này giúp HS tiết kiệm thời gian và ghi nhớ tốt hơn vì nó chỉ sử dụng các từ khóa; HS có thể sáng tạo viết, vẽ tùy ý, HS biết đưa ra các giải pháp để giải quyết một vấn đề khi nhìn thấy “bức tranh tổng thể” của nội dung cần ghi nhớ. Ngoài ra còn giúp HS nâng cao khả năng thuyết trình và ghi nhớ sẽ hiệu quả và nhanh hơn. Đây là giải pháp phù hợp với phương pháp dạy học phát triển năng lực học sinh theo mục tiêu của dạy học mới 2018 là hình thành và phát triển toàn diện. Tôi cũng áp dụng triệt để cách làm này. Với 10 nhóm đã chia cố định, tôi sẽ cho các em một sơ đồ mẫu về văn bản, Tiếng Việt sau đó cứ thế áp dụng cho các bài học còn lại, có thay đổi chỉnh sửa cho phù hợp. * Dựa vào cấu trúc đề thi để ôn tập bằng công thức Hàng năm Sở Giáo dục và đào tạo đều ra thông báo cấu trúc đề thi và tài liệu để giáo viên và học sinh tiện ôn tập đã giúp tôi và các em định hình được các kiểu đề cơ bản thường gặp trong các bài thi. Cụ thể, mấy năm trở lại đây cấu trúc đề thi mà Sở Giáo dục và đào tạo ra thường có 2 phần như sau: Phần 1: Đọc – hiểu văn bản (3 điểm) Ngữ liệu thường lấy ngoài sách giáo khoa và các câu hỏi xoay quanh những kiến thức liên như: phương thức biểu đạt, câu chủ đề, biện pháp tu từ và tác dụng, nội dung đoạn văn Về phương thức biểu đạt thường sẽ là nghị luận, biểu cảm, tự sự Về chủ để thường nằm ở đầu hoặc cuối đoạn văn 5 of 12 3/6/2025, 4:15 PM
6. BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÔN THI TUYỂN SINH ... Nội dung đoạn văn được thể hiện rõ ràng ở câu chủ đề, bám vào câu chủ đề sẽ trả lời được. Biện pháp tu từ thường gặp là so sánh, nhân hóa, điệp ngữ, liệt kê Muốn nêu được tác dụng thì phải hiểu ý nghĩa câu văn/thơ, đoạn văn/thơ. Mà ý nghĩa câu văn/thơ, đoạn văn/thơ đã được hiện ở câu chủ đề. Phần tập làm văn có Nghị luận xã hội (2đ), Nghị luận văn học (5đ) Trong nghị luận xã hội có nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lí và nghị luận về hiện tượng đời sống có các kiểu đề sau: Kiểu đề nghị luận về một Kiểu đề nghị luận về hiện vấn đề tư tưởng đạo lí tượng đời sống - Nghị luận thông qua một - Nêu cụ thể một hiện tượng câu chuyện - Hiện tượng thông qua hình - Nghị luận về một câu danh ảnh ngôn, câu nói của người nổi - Thông qua một thông tin tiếng của báo chí, truyền hình - Nghị luận từ thông tin báo chí - Nghị luận qua hình ảnh Dàn ý nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lí 6 of 12 3/6/2025, 4:15 PM
7. BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÔN THI TUYỂN SINH ... MB Giới thiệu trực tiếp vấn đề cần nghị luận mà đề bài yêu cầu. Những vấn đề thuộc tư tưởng đạo đức tích cực thường là truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta nên tôi hướng dẫn học sinh viết mở bài 3 câu. Còn những vấn đề thuộc tư tưởng, đạo đức tiêu cực ít được ra nên tôi không triển khai sâu. Câu 1: Khẳng định tư tưởng, đạo đức đó rất cần thiết với mỗi chúng ta. Câu 2: Khẳng định tư tưởng, đạo đức đó giúp cho cuộc sống ngày thêm ý nghĩa và tốt đẹp. Câu 3: Dẫn dắt, khẳng định vấn đề mà đề bài đưa ra thực sự có ý nghĩa. Như thế vừa đúng, vừa nhanh, phù hợp với tất mọi đối tượng học sinh. Ví dụ: Bàn luận về câu nói “Nơi lạnh nhất không phải là Bắc Cực mà là nơi không có tình yêu thương” thì ta nhận thấy vấn đề then chốt ở đây là “tình yêu thương”, vậy mở bài như sau: (1). Tình yêu thương là một nét đẹp đáng được trân trọng đối với mỗi con người chúng ta.(2) Khi cuộc sống ngập tràn tình yêu thương thì mỗi phút giây trôi qua thật ý nghĩa, thế giới này sẽ trở nên tuyệt vời biết bao nhiêu! (3) Bởi thế câu nói “Nơi lạnh nhất không phải là Bắc Cực mà là nơi không có tình yêu thương” đã một lần nữa khẳng định tầm quan trọng của tình yêu thương trong mỗi người giữa cuộc đời này. 7 of 12 3/6/2025, 4:15 PM
8. BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÔN THI TUYỂN SINH ... TB - Giải thích vấn đề sau đó rút ra thông điệp, ý nghĩa. - Bình luận vấn đề có trong đề bài + Khẳng định sự đúng đắn, sâu sắc hay chưa đúng của vấn đề +Vấn đề đó có ý nghĩa như thế nào với cá nhân, mọi người và xã hội? (Mặt tốt, mặt tích cực, các giá trị ) + Vấn đề đó có mặt hạn chế, tiêu cực nào? + Ca ngợi mặt tốt, phê phán mặt chưa tốt + Lật ngược vấn đề - Liên hệ, đánh giá, rút ra bài học cho bản thân. KB Đánh giá lại vấn đề Dàn ý nghị luận về hiện tượng đời sống MB Giới thiệu vấn đề cần nghị luận TB - Giải thích vấn đề (nếu có) - Bình luận vấn đề có trong đề bài, cụ thể: + Nêu thực trạng (biểu hiện) của hiện tượng đời sống đó + Hệ quả đối với cá nhân, gia đình, xã hội + Nguyên nhân của hiện tượng đó + Giải pháp - Liên hệ, đánh giá, rút ra bài học cho bản thân. KBĐánh giá lại vấn đề Trong nghị luận văn học thì thường có các kiểu đề: a. Phân tích/ cảm nhận một đoạn trích về truyện ngắn hoặc thơ. b. Phân tích/cảm nhận chi tiết đặc sắc. Dàn ý chung cho 3 kiểu đề a,b,c 8 of 12 3/6/2025, 4:15 PM
9. BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÔN THI TUYỂN SINH ... - Giới thiệu tác giả, tác phẩm - Giới thiệu vấn đề mà đề bài yêu cầu (Tôi thường hướng dẫn học sinh viết mở bài 3 câu đơn giản: câu 1 giới thiệu tác giả tác phẩm có ở đề bài, câu 2 khái quá nội dung văn bản, MB câu 3 đi vào vấn đề mà đề bài đưa ra). Ví dụ đề bài: Cảm nhận 2 khổ thơ đầu của bài thơ “ Sang thu” ( Hữu Thỉnh) thì mở bài được viết thành 3 câu như sau: (1) Hữu Thỉnh là nhà thơ trưởng thành trong quân đội. Thơ ông có một giọng điệu riêng với cảm xúc mượt mà, trong sáng nhưng cũng giàu triết lí. “ Sang thu” là một trong những bài thơ hay, tiêu biểu và đặc sắc của ông trong thơ ca hiện đại Việt Nam(2). (3) Bài thơ là những cảm nhận tinh tế và suy tư sâu sắc của thi sĩ trước những khoảnh khắc giao mùa giữa thu và hạ. (3) Và hai khổ thơ đầu của bài thơ đã gợi cho ta một bức tranh thu đẹp đẽ, bình yên của quê hương, đất nước. 9 of 12 3/6/2025, 4:15 PM
10. BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÔN THI TUYỂN SINH ... TB - Khái quát nội dung toàn tác phẩm - Dẫn vào vấn đề mà đề bài nêu ra - Tiến hành nghị luận: + Cảm nhận đoạn thơ, đoạn trích, nhân vật mà đề bài yêu cầu (trọng tâm). + Sắp xếp các ý trọng tâm đứng đầu mỗi đoạn văn, gọi là câu chủ đề. Nếu là thơ thì đi từ nghệ thuật đến nội dung nếu là truyện thì không nhất thiết. - Đánh giá nội dung , nghệ thuật đoạn trích cũng như tài năng của tác giả. - So sánh, liên hệ với tác phẩm khác cùng chủ đề hoặc cùng tác phẩm. Có thể nhớ lại các chủ đề để áp dụng. KBĐánh giá lại vấn đề và nêu cảm nghĩ chung. Khi muốn khai thác yếu tố nghệ thuật trong thơ và truyện thì căn bản đều có một vài nét nghệ thuật cơ bản được lặp đi lặp lại, học sinh chỉ cần ghi nhớ công thức này thì có thể áp dụng cho các bài làm khác. Tuy nhiên không phải lúc nào cũng bắt buộc học sinh khai thác hết các yếu tố nghệ thuật đã cho ở trên mà các em linh động chọn nét nghệ thuật tiêu biểu, phù hợp để trình bày. Ví dụ cụ thể: Đối với bài thơ/ đoạn thơ Đối với truyện ngắn 10 of 12 3/6/2025, 4:15 PM
11. BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÔN THI TUYỂN SINH ... - Nhan đề - Nhan đề - Thể thơ - Tình huống truyện - Ngôn ngữ thơ - Ngôi kể - Giọng thơ - Chi tiết đặc sắc - Hình ảnh tiêu biểu - Ngôn ngữ - Các biện pháp tu từ - Giọng điệu - Nghệ thuật xây dựng nhân vật, miêu tả tâm lí Với biện pháp này đã giúp học sinh nhận diện chính xác các dạng đề, biết xác lập nhanh các luận điểm, triển khai các luận cứ để phục vụ cho bài nghị luận văn học hoặc nghị luận xã hội sau khi đã hình thành dàn ý theo công thức. 2.3. Luyện đề thi thử Đối với kinh nghiệm này, tôi áp dụng khá thường xuyên trong nhiều thời điểm. Việc cho học sinh làm các đề thi có cấu trúc tương tự sẽ giúp học sinh không bỡ ngỡ, kiểm tra được kiến thức, kĩ năng làm bài của mình đã đạt đến mức độ nào; từ việc làm bài thi, tâm lí các em cũng được rèn luyện. Qua chấm và chữa bài, học sinh biết mình đã đạt được gì và còn thiếu những gì để bổ sung kịp thời. Thông qua làm bài, học sinh biết cách phân phối thời gian hợp lí phù hợp cấu trúc đề đã quy định. Tôi thường tập hợp đề thi thành một cuốn gọi là “Tuyển tập đề thi vào lớp 10 môn Ngữ văn”. Đề thi tôi tự ra hoặc sưu tầm từ các nguồn khác trên thư viện điện tử, trường học kết nối, từ tài liệu và các đồng nghiệp khác. IV. KẾT LUẬN Các biện pháp đã phù hợp với đối tượng học sinh và thực tiễn nhà trường, đáp ứng được yêu cầu dổi mới dạy học và giáo dục. Giáo viên đã đưa ra được cụ thể một số biện pháp tiến hành trong quá trình ôn thi hiệu quả. Trước khi áp dụng các kinh nghiệm ôn tập trong môn Ngữ văn, học sinh cảm thấy khối lượng kiến thức quá lớn và thật khó để nhớ hết, thẩm thấu hết mọi vấn đề. Qua áp dụng, đã bước đầu giúp đỡ học sinh rèn luyện, hình thành những kinh 11 of 12 3/6/2025, 4:15 PM
12. BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG ÔN THI TUYỂN SINH ... nghiệm kĩ năng cơ bản rất hữu ích. Chuyển từ phương pháp dạy học theo lối "truyền thụ một chiều" sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất. Đánh giá kết quả học tập theo định hướng tiếp cận năng lực cần chú trọng vào khả năng vận dụng sáng tạo tri thức trong các kì thi. Tác giả:Trường THCS Tiên yên 12 of 12 3/6/2025, 4:15 PM