Bài giảng Ngữ văn 9 - Bài: Nghĩa tường minh và hàm ý

Nội dung text: Bài giảng Ngữ văn 9 - Bài: Nghĩa tường minh và hàm ý

1. Tình huống 1 Tình huống 2: Sắp đến giờ vào lớp, cơ Nam đi học muộn, giáo hỏi lớp trưởng: cơ giáo hỏi: - Mấy giờ rồi em? - Mấy giờ rồi em? Cơ giáo Cơ giáo muốn hỏi muốn nhắc giờ học sinh nhở việc Nam đi học muộn Mục đích của hành động nĩi trong hai câu hỏi trên cĩ gì khác nhau?
2. I. Bài học: PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý 1.Ví dụ SGK trang 75 Đọc đoạn trích sau - Trời ơi, chỉ cịn cĩ năm phút ! Trời ơi, chỉ Chính là anh thanh niên giật mình nĩi to, cịn cĩ năm giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra phút ! nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cơ gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. - Ơ! Cơ cịn quên chiếc mùi soa đây này ! Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay cịn vo trịn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cơ gái. Cơ kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi . ( Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
3. I. Bài học Trong văn cảnh này, ta 1.Ví dụ (SGK trang 75) nên hiểu lời nĩi của anh thanh niên theo cách -Trời ơi chỉ cịn cĩ năm phút ! nào? Cách 1: Chỉ cịn năm phút nữa là phải chia tay.  Phổ biến (ai cũng hiểu). Vì nội dung thơng báo được thể hiện trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu. Chính là anh thanh niên giật mình nĩi to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. AnhTường chạy raminh nhà sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cơ gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. Cách 2: - Tiếc quá khơng cịn đủ thời gian để tâm sự nữa. - Giá mà ơng họa sĩCâu và cơ nĩi kỹ sư này ở lại cĩ thêm thể một cĩ thời gian nữa thì hay quá. - Thế là mình lại sắpnhững phải một cách mình hiểu rồi . nào? -  Khơng phổ biến (khơng phải ai cũng hiểu). Vì nội dung khơng được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu. Nhưng cĩ thể suy ra từ những từ ngữ ấy. Hàm ý
4. I. Bài học 1.Ví dụ (SGK trang 75) -Trời ơi, chỉ cịn cĩ năm phút! Tiếc quá khơng cịn đủ thời gian để tâm sự nữa. (Vì anh cịn ngại ngùng, anh cịn muốn che giấu tình cảm của mình) Hàm ý Vì sao anh thanh niên khơng nĩi thẳng ra điều đĩ?
5. 1.Ví dụ (SGK trang 75) - Trời ơi, chỉ còn có năm phút! - Ơ! Cơ cịn quên chiếc mùi soa đây này ! Khơng cĩ ẩn ý gì Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay cịn vo trịn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cơ gái. Cơ kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi Theo nhận xét của em thì nghĩa của hai câuCâu trên nóiđược này diễn của đạt anh khác nhauthanh như thế niên nào? có ẩn ý gì không?
6. I. Bài học 1.Ví dụ (SGK trang 75) - Trời ơi, chỉ còn có năm phút! Hàm ýù - Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này! Tường minh
7. Cường:Mình Anh:Các bạn đã làm bài làm xong rồi. tập cơ giao chưa ? Hà: Tối qua mình bận quá.
8. 1 Tìm hàm ý trong những mẩu đối thoại sau: - Ơi, quả ổi trơng - Cành cây cao ngon chưa kìa! quá khơng với được!  Hàm ý: Khơng thể hái quả ổi trên cành cây xuống được 8
9. 2 - Trời nĩng quá! - Mất điện rồi. Hàm ý: Khơng bật quạt được.
10. 3 - Minh ơi, lấy áo - Con đang quần vào nhanh học bài mẹ ạ! lên con! Hàm ý: Người con khơng muốn lấy áo quần giúp mẹ. 10
11. Đọc các tình huống hội thoại sau và trả lời câu hỏi Tình huống 1: Cĩ 5 bạn đi xem phim. nghĩa hàm ý : Chưa B đi mua vé. A hỏi B:Mua được vé chưa? mua đủ vé (cịn thiếu B trả lời : Mua được 3 vé . 2 vé nữa) Cĩ liên Tìm nghĩa hàm ý trong câu trả lời của B? quan đến câu hỏi Nhận xét về nghĩa của hàm ý ấy? →Hàm ý thơng dụng Tình huống 2 B: Mình chưa làm xong bài tập. A: Tối nay cậu đi xem xiếc Tình huống 2 →Hàm ý: B khơng khơng đi được vì chưa làm xong bài tập (khơng liên quan đến câu hỏi) ->Hàm ý đặc dụng + Hàm ý thơng dụng ( Hàm ý dùng chung) Cĩ haiCĩ loại mấy hàm loại ý hàm ý là những loại nào?+ Hàm ý đặc dụng (Hàm ý dùng riêng)
12. ● Nghĩa tường minh câu nào cũng cĩ ● Hàm ý cĩ câu cĩ, cĩ câu khơng ● Hàm ý cĩ thể giải đốn được. Người nghe cĩ năng lực cĩ thể đốn ra hàm ý trong lời nĩi cĩ chứa hàm ý. ● Hàm ý cĩ thể chối bỏ được. Người nĩi luơn luơn cĩ thể chối bỏ rằng họ khơng thơng báo hàm ý nào đĩ trong lời nĩi của mình - Tức là người nĩi cĩ thể khơng chịu trách nhiệm về hàm ý chứa trong lời nĩi của chính họ (chối bỏ trách nhiệm ). Hàm ý thơng dụng ●Cĩ hai loại hàm ý : Hàm ý đặc dụng
13. A đến nhà B chơi, thấy một cây táo rất sai quả. Hãy viết một đoạn hội Bạn rủ mình đi xem phim thoại cĩ hàm ý A muốn B hái táo mời Nêu một số hàm ý từ chối khơng đi. mình ăn.
14. Đọc đoạn trích SGK/90 và trả lời câu hỏi: Chị Dậu vừa nĩi vừa mếu: - Thơi u khơng ăn, để phần con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thơi. U khơng muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, khơng phải nhường nhịn cho u. Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nĩi của mẹ, nĩ xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống: - Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ? Điểm thêm một “giây” nức nỏ̉, chị Dậu ngĩ con bằng cách xĩt xa: - Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thơn Đồi. - Cái Tí nghe nĩi giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nĩ liệng củ khoai vào rở và ịa lên khĩc: - U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con cịn bé bỏng, u đừng bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
15. Hàm ý của những câu in đậm: - Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thơi. Sau bữa này con khơng cịn được ở nhà với thầy mẹ và các em nữa. Mẹ đãb án con. - Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thơn Đồi. Mẹ đãb án con cho nhà cụ Nghị thơnĐo ài.
16. Để sử dụng hàm ý, cần cĩ hai điều kiện sau đây: - Người nĩi (người viết) cĩ ý thức đưa hàm ý vào câu nĩi. - Người nghe (người đọc) cĩ năng lực giải đốn hàm ý.
17. II. Bài tập 1/75. Đọc lại đoạn trích sau: “ - Trời ơi, chỉ cịn cĩ năm phút! Chính là anh thanh niên giật mình nĩi to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cài làn.Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cơ gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.” - Ơ! Cơ cịn quên chiếc mùi soa đây này! Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay cịn vo trịn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cơ gái. Cơ kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi.” ( Trích: “ Lặng lẽ Sa Pa” - Nguyễn Thành Long) 17
18. STT Câu hỏi: Câu trả lời: 1. Câu nào cho thấy họa - Câu: “Nhà hoạ sĩ tặc sĩ cũng chưa muốn lưỡi đứng dậy”. chia tay anh thanh niên? Từ ngữ nào giúp - Từ: “Tặc lưỡi”. em nhận ra điều ấy? 2. Tìm những từ ngữ - Mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc miêu tả thái độ của cơ khăn, quay vội đi. gái trong câu cuối đoạn  Cơ gái rất bối rối ngượng văn? Thái độ ấy giúp ngùng, cơ định kín đáo để lại em đốn ra điều gì liên chiếc khăn tay làm kỉ niệm cho anh thanh niên, thế mà anh lại quan tới chiếc mùi soa? quá thật thà tưởng cơ bỏ quên, nên gọi cơ để trả lại. 18
19. 2/75. Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau: -Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội họa và cơ gái: Đây, tơi giới thiệu với anh một họa sĩ lão thành nhé. Và cơ đây là kĩ sư nơng nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa ra cái mĩn chè pha nước mưa thơm như nước hoa của Yên Sơn nhà anh. Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ SaPa Hàm ý: ơng họa sĩ chưa kịp uống nước trà sáng nay trước khi đi. 19
20. 3/75.Tìm câu chứa hàm ý và cho biết nội dung của hàm ý trong đoạn trích sau: Mẹ nĩ đâm nởi giận quơ đũa bếp dọa đánh, nĩ phải gọi nhưng lại nĩi trởng: - Vơ ăn cơm! Anh Sáu vẫn ngồi im giả vờ khơng nghe, chờ nĩ gọi “Ba vơ ăn cơm”. Con bé cứ đứng trong bếp nĩi vọng ra: - Cơm chín rồi! Anh cũng khơng quay lại 20
21. Câu chứa hàm ý: Cơm chín rồi! Nội dung hàm ý: → Bé Thu muốn bảo ơng Sáu vơ ăm cơm 21
22. 4/76. Câu in đậm - Hà nắng gớm về nào → Câu đánh trống lảng - Tơi thấy người ta đồn → Câu nĩi dở dang → Cả hai câu khơng chứa hàm ý 22
23. 1/91. Xác định hàm ý: a. - Anh nĩi nữa đi. - Ơng giục. - Báo cáo hết ! – Người con trai vụt trở lại giọng vui vẻ. – Năm phút nữa là mười. Cịn hai mươi phút thơi. Bác và cơ vào trong nhà. Chè đã ngấm rồi đấy. Thì giờ ngắn ngủi cịn lại thúc giục cả chính người họa sĩ già. Ơng theo liền anh thanh niên vào trong nhà, đảo nhìn qua một lượt trước khi ngồi xuống ghế. - Hàm ý: Mời bác và cơ vào uống nước.
24. b. - [ ] Anh Tấn này ! Anh bây giờ sang trọng rồi, cịn cần quái gì các chở lịch kịch lắm. Cho chúng tơi khuân đi thơi. Chúng tơi nhà nghèo dùng được tất. - Cĩ gì đâu mà sang trọng ! Chúng tơi cần phải bán các thứ này đi để - Ái chà! Anh bây giờ làm quan rồi mà bảo khơng sang trọng ? Những ba nàng hầu. Mỗi lần đi đâu là ngồi kiệu lớn tám người khiêng, cịn bảo là khơng sang trọng ? Hừ ! Chẳng cái gì giấu nởi chúng tơi đâu ! Tơi biết khơng thể nĩi làm sao được đành ngậm trong miệng, đứng trầm ngâm. - Ơi dào ! Thật là càng giàu cĩ càng khơng dám rời một đồng xu ! Càng khơng dám rời đồng xu lại càng giàu cĩ. - Hàm ý: Chúng tơi khơng thể cho được.
25. c. Thoắt trơng nàng đã chào thưa: “Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây ! Đàn bà dễ cĩ mấy tay, Đời xưa mấy mặt đời này mấy gan ! Dễ dàng là thĩi hồng nhan, Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều.” Hoạn Thư hồn lạc phách xiêu, Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu ca. * Hàm ý: - Câu “Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây” : Quyền quý như tiểu thư cũng cĩ lúc phải đến trước “Hoa nơ” này ư ? -> giễu cợt - Câu “Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều.”: Làm điều độc ác sẽ gặp sự báo ốn Hãy chuẩn bị nhận sự báo ốn thích đáng.
26. 2/92. Xác định hàm ý Nĩ nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên: - Cơm sơi rồi, chắt nước giùm cái ! – Nĩ cũng lại nĩi trởng. Tơi lên tiếng mở đường cho nĩ: - Cháu phải gọi “Ba chắt nước giùm con”, phải nĩi như vậy. Nĩ như khơng để ý đến câu nĩi của tơi, nĩ lại kêu lên: - Cơm sơi rồi nhão bây giờ ! Anh Sáu vẫn ngồi im [ ] - Hàm ý: chắt giùm nước để cơm khỏi nhão
27. 3/92. Điền vào lượt lời của B một câu cĩ hàm ý từ chối. A: Mai về quê với mình đi ! B: / / A: Đành vậy. * Điền: - Mình cịn rất nhiều bài tập. - Mai mình phải trơng nhà. - Mình sắp thi rồi.
28. 4/92. Tìm hàm ý của Lỗ Tấn qua việc ơng so sánh “ hi vọng” với “con đường” trong các câu sau: Tơi nghĩ bụng: Đã gọi là hi vọng thì khơng thể nĩi đâu là thực, đâu là hư. Cũng giống như những con đường trên mặt đất ; kì thực trên mặt đất vốn làm gì cĩ đường. Người ta đi mãi thì thành đường thơi. - Hàm ý: Tuy hi vọng chưa thể nĩi là thực hay hư, nhưng nếu cố gắng thực hiện thì cĩ thể đạt được.
29. 5/93. Tìm câu cĩ hàm ý mời mọc, câu cĩ hàm ý từ chối trong đoạn đối thoại giữa em bé với mây và sĩng - Câu có hàm ý mời mọc: + Bọn tớ chơi từ khi thứcd ậy cho đến lúc chiều tà + Bọn tớ ca hát từ sáng sớm cho đến hồng hơn - Câu có hàm ý từ chối: + Mẹ mình đang ở đợi ở nhà. + Làm sao cĩ thể rời mẹ mà đến được ?