Bài giảng Ngữ văn 9 - Chủ đề 37 - Tiết 1: Nghĩa tường minh và hàm ý

Nội dung text: Bài giảng Ngữ văn 9 - Chủ đề 37 - Tiết 1: Nghĩa tường minh và hàm ý

1. TIẾNG VIỆT 9
2. Tình huống 1 Tình huống 2: Sắp đến giờ vào lớp, cô Nam đi học muộn, giáo hỏi lớp trưởng: cô giáo hỏi: - Mấy giờ rồi em? - Mấy giờ rồi em? Cô giáo Cô giáo muốn hỏi muốn nhắc giờ học sinh nhở việc Nam đi học muộn Mục đích của hành động nói trong hai câu hỏi trên có gì khác nhau?.
3. I/ PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý 1/Ví dụ (SGK trang 75)Đọc đoạn trích sau - Trời ơi, chỉ còn có năm phút ! Trời ơi, chỉ Chính là anh thanh niên giật mình nói to, còn có năm giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra phút !” nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi đứng dậy. Cô gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già. - Ô! Cô còn quên chiếc mùi soa đây này ! Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay còn vo tròn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cô gái. Cô kĩ sư mặt đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi . ( Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
4. I/ PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý 1/Ví dụ (SGK trang 75) Trong văn cảnh này ta nên -Trời ơi chỉ còn có năm phút ! hiểu lời nói của anh thanh niên theo cách nào? Cách 1: Chỉ còn năm phút nữa là phải chia tay.  Phổ biến (ai cũng hiểu). ChínhVì nội laødunganhthôngthanhbáo nieânđược thểgiaäthiệnmìnhtrựcnoùitiếpto,bằnggioïngnhữngcöôøitừ ngữnhöngtrongñaày câu. tieác reûTường. Anh minhchaïy ra nhaø sau, roài trôû vaøo lieàn, tay caàm moät caùi laøn. Nhaø hoïa só taëc löôõi ñöùng daäy. Coâ gaùi cuõng ñöùng leân, ñaët laïi chieácCách gheá,2: thong thaû ñi ñeán choã baùc giaø. - Tiếc quá không còn đủ thời gian để tâm sự nữa. - Giá mà ông họa sĩCâu và cô nói kỹ sư này ở lại có thêm thể một có thời gian nữa thì hay quá. - Thế là mình lại sắpnhững phải một cách mình hiểu rồi . nào? - Không phổ biến (không phải ai cũng hiểu). Vì nội dung không được diễn đạt trực tiếp bằng những từ ngữ trong câu. Nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy. Haøm yù
5. I/ PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý 1/Ví dụ (SGK trang 75) -Trôøi ôi, chæ coøn coù naêm phuùt! Tiếc quá không còn đủ thời gian để tâm sự nữa. (Vì anh còn ngại ngùng, anh còn muốn che dấu tình cảm của mình) Haøm yù Vì sao anh thanh niên không nói thẳng ra điều đó?
6. I/ PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý 1/Ví dụ (SGK trang 75) - Trôøi ôi, chæ coøn coù naêm phuùt! - OÂ! Coâ coøn queân chieác muøi soa ñaây naøy! Anh thanhKhông nieân vöøacó ẩn vaøo, ý gì keâu leân. Ñeå ngöôøi con gaùi khoûi trôû laïi baøn, anh laáy chieác khaên tay coøn vo troøn caëp giöõa cuoán saùch tôùi traû cho coâ gaùi. Coâ kó sö maët ñoû öûng, nhaän laïi chieác khaên vaø quay voäi ñi. Theo nhaän xeùt cuûa em thì nghóa cuûa hai caâuCaâu treân noùiñöôïc naøy dieãn cuûa ñaït anh khaùc nhauthanh nhö theá nieân naøo? coù aån yù gì khoâng?
7. I/ PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý 1/Ví dụ (SGK trang 75) - Trôøi ôi, chæ coøn coù naêm phuùt! Haøm yù - OÂ! Coâ coøn queân chieác muøi soa ñaây naøy! Tường minh 2.Ghi nhôù: (SGK/75) - Nghóa töôøng minh laø phaàn thoâng baùo ñöôïc dieãn ñaït tröïc tieáp baèng töø ngöõ trong caâu. - Haøm yù laø phaàn thoâng baùo tuy khoâng ñöôïc dieãn ñaït tröïc tieáp baèng töø ngöõ trong caâu nhöng coù theå suy ra töø nhöõng töø ngöõ aáy. Löu yù: Haøm yù phuï thuoäc vaøo tình huoáng giao tieáp, töùc cuøng moät caâu noùi nhöng trong nhöõng tình huoáng khaùc nhau thì haøm yù seõ khaùc nhau. Ví duï: Trôøi saép möa roài ñaáy! Haøm yù: - Laáy quaàn aùo vaøo. - Ñöøng ñi, keûo öôùt. - Nhôù mang aùo möa theo. -
8. Cường:Mình Anh:Các bạn đã làm bài làm xong rồi. tập cô giao chưa ? Hà: Tối qua mình bận quá.
9. 1 Tìm hàm ý trong những mẩu đối thoại sau: - Ôi, quả ổi trông - Cành cây cao ngon chưa kìa! quá không với được!  Hàm ý: Không thể hái quả ổi trên cành cây xuống được 9
10. 2 - Trời nóng quá! - Mất điện rồi. Hàm ý: Không bật quạt được.
11. 3 - Minh ơi, lấy áo - Con đang quần vào nhanh học bài mẹ ạ! lên con! Hàm ý: Người con không muốn lấy áo quần giúp mẹ. 11
12. Trong khi nói hoặc viết nghĩa tường minh hay hàm ý được sử dụng nhiều hơn? Vì sao? Gôïi yù: Nghóa töôøng minh ñöôïc duøng nhieàu hôn. Tuy nhieân, chuùng ñeàu quan troïng nhö nhau. Ngoân ngöõ phaûi ñöôïc duøng hôïp lí, phuøø hôïp hoaøn caûnh môùi coù giaù trò. Dù sử dụng tường minh hay hàm ý cũng cần phải dựa vào văn cảnh cụ thể ( Cùng một câu ở văn cảnh này là nghĩa tường minh nhưng ở văn cảnh khác lại mang nghĩa hàm ý )Caàn yù thöùc roõ ñieàu naøy ñeå traùnh laïm duïng. Hàm ýHàm có thể ý cógiải thể đoán giải được. đoán Người nghe có năng lực có thể đoán ra hàm ý trong lời nói có chứa hàm ý. Hàmhoặcý có chốithể chối bỏ được bỏ được. không?Người nói luôn luôn có thể chối bỏ rằng họ không thông báo hàm ý nào đó trong lời nói của mình - Tức là người nói có thể không chịu trách nhiệm về hàm ý chứa trong lời nói của chính họ ( chối bỏ trách nhiệm
13. Đọc các tình huống hội thoại sau và trả lời câu hỏi Tình huoáng 1: Có 5 bạn đi xem phim. nghĩa hàm ý : Chưa B đi mua vé. A hỏi B:Mua được vé chưa? mua đủ vé (còn thiếu B trả lời : Mua được 3 vé . 2 vé nữa) Có liên Tìm nghĩa hàm ý trong câu trả lời của B? quan đến câu hỏi Nhận xét về nghĩa của hàm ý ấy? →Hàm ý thông dụng Tình huống 2 B: Mình chưa làm xong bài tập. A: Tối nay cậu đi xem xiếc Tình huống 2 →Hàm ý: B không không đi được vì chưa làm xong bài tập (không liên quan đến câu hỏi) ->Hàm ý đặc dụng + Hàm ý thông dụng ( Hàm ý dùng chung) Có haiCó loại mấy hàm loại ý hàm ý là những loại nào?+ Hàm ý đặc dụng (Hàm ý dùng riêng)
14. Xác định nghĩa tường minh và hàm ý trong các câu sau? 1/Nếu cậu cố gắng thì học khá. 2/Lao ®éng lµ quyÒn vµ nghÜa vô cña c«ng d©n. Gợi ý 1/ Nếu cậu cố gắng thì học khá. +Nghĩa tường minh:Cậu cố gắng thì sẽ học khá +Nghĩa hàm ý: Cậu học kém 2/ Lao ®éng lµ quyÒn vµ nghÜa vô cña c«ng d©n. + Nghĩa tường minh: qui định quyền và nghĩa vụ lao động của công dân + Nghĩa hàm ý (không có) Nghĩa tường minh câu nàoEm cũng có cónhận xét gì Nghĩa hàm ý có câu vềcó, nghĩa có câu tường không minh có. và nghĩa hàm ý trong câu?
15. ● Nghĩa tường minh câu nào cũng có ● Hàm ý có câu có , có câu không ● Hàm ý có thể giải đoán được. Người nghe có năng lực có thể đoán ra hàm ý trong lời nói có chứa hàm ý. ● Hàm ý có thể chối bỏ được. Người nói luôn luôn có thể chối bỏ rằng họ không thông báo hàm ý nào đó trong lời nói của mình - Tức là người nói có thể không chịu trách nhiệm về hàm ý chứa trong lời nói của chính họ ( chối bỏ trách nhiệm ). Hàm ý thông dụng ● Có hai loại hàm ý : Hàm ý đặc dụng
16. Moät ngöôøi baïn coù nhaõ yù môøi em ñeán döï sinh nhaät nhöng em laïi khoâng theå ñeán (hoaëc khoâng muoán ñeán). Trong tröôøng hôïp treân, theo em,neân duøng haøm yù hay caâu coù nghóa töôøng minh? Em seõ noùi theá naøo?
17. A đến nhà B chơi, thấy một cây táo rất sai quả. Hãy viết một đoạn hội Bạn rủ mình đi xem phim thoại có hàm ý A muốn B hái táo mời Nêu một số hàm ý từ chối không đi. mình ăn.
18. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý - Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy. II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý
19. * Đọc đoạn trích và trả lời câu hỏi: Chị Dậu vừa nói vừa mếu: - Thôi u không ăn, để phần con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thôi. U không muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, không phải nhường nhịn cho u. Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống: - Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ? Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa: - Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài. Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc: - U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng bán con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
20. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý 1. Ví dụ Nêu hàm ý của những câu in - Con chỉ được ăn ở nhà đậm? bữa này nữa thôi. => Sau bữa ăn này con không còn được ở nhà nữa. Mẹ đãb án con. Vì sao chị Dậu không dám nói - Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài. thẳng với con mà => Mẹ đãb án con cho cụ phải dùng hàm ý? Nghị ở thôn Đoài .
21. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý ChiHàm tiết ý trong nào chocâu thấynói 1. Ví dụ: cáinào Tý của đã chịhiểu Dậu hàm rõ ý tronghơn? Vìcâu sao nói chị thứ haiphải - Con chỉ được ăn ở nhà củanói mẹ?rõ như vậy? bữa này nữa thôi. => Sau bữa ăn này con không còn được ở nhà nữa. Mẹ đãb án con. - Cái Tý nghe nói giãy nảy, nó liệng của khoai vào rổ và - Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị - Hàmnói trongý trongtiếng câu khócthứ hai: rõ hơn. thôn Đoài. Chị“U bán Dậucon phảithật đấynói rõư” ?hơn vì cái Tí => Mẹ đãb án con cho cụ không hiểu được hàm ý của câu Nghị ở thôn Đoài. nói thứ nhất.
22. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý VậyCho víđể dụsử códụng hàm hàmý có ý?hiệu quả cần có những điều kiện gì? Lưu ý: Trường hợp người nghe có theo dõi lời người - nóiNgườinhưng nói (ngườikhông viết)nhận cóbiết ý hàmthức ýđưathì hàmngười ý vàonói câu phảinói. - điềuNgườichỉnh nghelời (ngườinói củađọc)mình có phùnănghợp lực giảitrình đoánđộ của hàmngười ý tiếp nhận .
23. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý I. PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý - Nghĩa tường minh là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu. - Hàm ý là phần thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy. II. ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý - Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói. - Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý
24. BAØI TAÄP TÌNH HUOÁNG Troáng vaøo lôùp ñaõ 10’ Hieáu môùi hôùt haûi chaïy vaøo. Thaày giaùo nhìn ñoàng hoà, noùi: Yeâu caàu: Em haõy dieãn ñaït yù muoán noùi cuûa thaày baèng hai caâu. Moät caâu coù nghóa töôøng minh, moät caâu duøng haøm yù. Höôùng giaûi: Nghóa töôøng minh:- Em ñeán treã 10 phuùt roài ñaáy. Haøm yù: . - Em coù ñoàng hoà khoâng? - Em bieát baây giôø laø maáy giôø khoâng?
25. Tình huống Tan học, Hùng muốn đi nhờ xe đạp của Trung. Hãy viết một đoạn hội thoại trong đó có sử dụng nghĩa tường minh và hàm ý ( Với hàm ý Trung từ chối khéo không muốn cho Hùng đi nhờ xe).
26. I/ PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý 1/Ví dụ (SGK trang 75) Caâu naøo cho thaáy hoïa só cuõng chöa Baøi taäp 1 /sgk.75: muoán chia tay vôùi anh thanh nieân? Ñoïc laïi ñoaïn trích sau: Töø ngöõ naøo giuùp em nhaän ra ñieàu -Trôøi ôi, chæ coøn coù naêm phuùt! ñoù? Chính laø anh thanh nieân giaät mình noùi to, gioïng cöôøi nhöng ñaày tieác reû. Anh chaïy ra nhaø sau, roài trôû vaøo lieàn, tay caàm moät caùi laøn. Nhaø hoaï só taëc löôõi ñöùng daäy. Coâ gaùi cuõng ñöùng leân, ñaët laïi chieác gheá, thong thaû ñi ñeán choã baùc giaø.- OÂ! Coâ coøn queân chieác muøi soa ñaây naøy! Anh thanh nieân vöøa vaøo, keâu leân. Ñeå ngöôøi con gaùi khoûi trôû laïi baøn, anh laáy chieác khaên tay coøn vo troøn caëp giöõa cuoán saùch tôùi traû cho coâ gaùi. Coâ kó sö maët ñoû öûng, nhaän laïi chieác khaên vaø quay voäi ñi. (Theo Nguyeãn Thaønh Long, Laëng leõ Sa Pa) Tìm nhöõng töø ngöõ mieâu taû thaùi ñoä cuûa coâ gaùi trong caâu cuoái ñoaïn vaên. Thaùi ñoä aáy giuùp em ñoaùn ra ñieàu gì lieân quan tôùi chieác muøi soa?
27. I/ PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II/ LUYỆN TẬP Baøi taäp 1 /sgk.75: a. Nhaø hoaï só taëc löôõi ñöùng daäy: chöa muoán chia tay. b. Töø ngöõ mieâu taû thaùi ñoä cuûa coâ gaùi: maët ñoû öûng, nhaän laïi chieác khaên, quay voäi ñi > Coâ gaùi ñang boái roái ñeán vuïng veà vì ngöôïng, coâ ñònh kín ñaùo ñeå khaên laøm kæ vaät cho anh thanh nieân, nhöng anh thanh nieân quaù thaät thaø töôûng coâ boû queân neân goïi coâ ñeå traû laïi.
28. I/ PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II/ LUYỆN TẬP Baøi taäp 1 /sgk.75: Baøi taäp 2 /sgk.75: Haõy cho bieát haøm yù cuûa caâu in ñaäm trong ñoaïn trích sau ñaây: Baùc laùi xe daét anh ta laïi choã nhaø hoäi hoaï vaø coâ gaùi: - Ñaây, toâi giôùi thieäu anh moät hoaï só laõo thaønh nheù. Vaø coâ ñaây laø kó sö noâng nghieäp. Anh ñöa khaùch veà nhaø ñi. Tuoåi giaø caàn nöôùc cheø: ôû Laøo Cai ñi sôùm quaù. Anh haõy ñöa ra caùi moùn cheø pha nöôùc möa thôm nhö nöôùc hoa cuûa Yeân Sôn nhaø anh. -> Haøm yù: OÂng hoaï só chöa kòp uoáng nöôùc cheø.
29. I/ PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II/ LUYỆN TẬP Baøi taäp 1 /sgk.75: Baøi taäp 2 /sgk.75: Baøi taäp 3 /sgk.75-76: Tìm caâu chöùa haøm yù trong ñoaïn trích sau vaø cho bieát noäi dung cuûa haøm yù: Meï noù ñaâm noåi giaän quô ñuõa beáp doaï ñaùnh, noù phaûi goïi nhöng laïi noùi troång: - Voâ aên côm! Anh Saùu vaãn ngoài im, giaû vôø khoâng nghe, chôø noù goïi “Ba voâ aên côm”. Con beù cöù ñöùng trong beáp noùi voïng ra: - Côm chín roài! Anh cuõng khoâng quay laïi. Caâu: “Côm chín roài !” coù chöùa haøm yù. -> oâng voâ aên côm ñi!
30. I/ PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý II/ LUYỆN TẬP Baøi taäp 4 /sgk.76: Ñoïc caùc ñoaïn trích sau ñaây, cho bieát nhöõng caâu in ñaäm coù phaûi laø caâu chöùa haøm yù khoâng? Vì sao? - Hà, nắng gớm, về nào → Câu nói đánh trống lảng, ông Hai lấy cớ ra về để tránh xa đám đông đang bàn tán về làng Chợ Dầu theo Việt gian. - Tôi thấy người ta đồn → Câu nói bỏ lửng của bà Hai; nói dè dặt, thăm dò ý ông Hai, lựa ý để thông báo tin về làng Chợ Dầu. → Cả hai câu đều không chứa hàm ý.
31. 1.Hoïc baøi: HÖÔÙNG - Ñoïc kó baøi trong SGK – thuoäc ghi nhôù. - Luyeän taäp ñeå phaân bieät ñöôïc nghóa töôøng DAÃN minh & haøm yù. Reøn luyeän kó naêng duøng haøm yù & hieåu haøm yù. - Rèn luyện kĩ năng dùng hàm ý và hiểu hàm ý. HOÏC - Tập viết đoạn văn ngắn có câu sử dụng nghĩa tường minh và hàm ý. BAØI 2.Chuaån bò: Nghò luaän veà moät ñoaïn thô, baøi thô ÔÛ - Ñoïc kó baøi Khaùt voïng hoøa bình,daâng hieán cho ñôøi NHAØ - Traû lôøi 4 caâu hoûi cuối văn bản.