Bài giảng Ngữ văn lớp 11 - Tiết 42: Đọc văn: Chữ người tử tù (Nguyễn Tuân)

Nội dung text: Bài giảng Ngữ văn lớp 11 - Tiết 42: Đọc văn: Chữ người tử tù (Nguyễn Tuân)

1. A/ Tìm hiểu chung • I/Tác giả : Nguyễn Tuân ( 1910 - 1987 ) • - Nguyễn Tuân quê ở Hà Nội. Ơng xuất thân trong một gia đình nhà nho khi Hán học đã tàn. • - Trước cách mạng tháng Tám, ơng là một cây bút tiêu biểu trong Tự lực văn đồn. • -Sau cách mạng tháng Tám, ơng là một nhà văn cĩ nhiều đĩng gĩp cho hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ của dân tộc. • => Nguyễn Tuân là một nhà văn lớn, một nghệ sĩ suốt đời đi tìm cái đẹp; là cây bút cĩ phong cách nghệ thuật độc đáo, cĩ sở trường về thể loại tuỳ bút.
2. II/ Tập truyện “Vang bĩng một thời”: - Là tập truyện bao gồm 11 truyện ngắn của Ngyễn Tuân viết về một thời đã qua, nay chì cịn “vang bĩng”. - Nhân vật chính trong các truyện ngắn “Vang bĩng một thời” là những nho sĩ cuối mùa - những người tài hoa nhưng bất đắc chí. Họ mặc dù buơng xuơi, bất lực trước những nhố nhăng của xã hội nhưng khơng a dua theo thời, khơng chạy theo danh lợi mà vẫn cố giữ “thiên lương” và “sự trong sạch của tâm hồn” bằng cách thực hiện “cái đạo sống của người tài tử”.
3. Chữ người tử tù GIÁO VIEN TRƯƠNG HỒNG LONG
4. - Mỗi truyện đường như đi vào một cái tài, một thú chơi tao nhã, phong lưu của nhà nho tài hoa lỡ vận : chơi chữ, thưởng thức chén trà buổi sớm, làm đèn trung thu, thú chơi hoa, thưởng nguyệt => Qua tập truyện, nhà văn khơng chỉ thể hiện sự nuối tiếc vẻ đẹp của một thời quá vãng, mà cịn bộc lộ niềm trân trọng và tự hào về truyền thống văn hố lâu đời của dân tộc.
5. Chân dung Nguyễn Tuân Nguyễn Tuân tham gia đĩng vai Chánh tổng trong phim “Chị Dậu”
6. III.Truyện ngắn “Chữ người tử tù”: 1. Xuất xứ : Là một trong 11 truyện ngắn in trong tập truyện “Vang bĩng một thời” của Nguyễn Tuân. -Tác phẩm cĩ nguyên mẫu lịch sử từ cuộc đời Cao Bá Quát - một danh sĩ đời Nguyễn mà tài thơ văn và tính cách ngang tàng đã trở thành huyền thoại.
7. 2. Cốt truyện : • Tác phẩm chỉ khoảng 2.500 chữ nhưng hàm chứa một dung tư tưởng sâu sắc. • Truyện kể về Huấn Cao - một người cĩ tài viết chữ đẹp và cĩ khí phách hiên ngang, vì chống lại triều đình mục nát nên bị kết án tử tù bị giam ở nhà ngục tỉnh Sơn Tây. • Ơng được một viên quan coi ngục đối đãi tử tế và tha thiết xin chữ vì cảm phục vẻ đẹp tài hoa và nhân cách. • Hiểu được tấm lịng yêu và trọng cái đẹp chân chính của quan ngục, Huấn Cao đã cho chữ và cho lời khuyên quản ngục trước khi bị tử hình. • Ngục quan nhận chữ và lời khuyên trong tâm trạng xúc động và kính nể người tử tù.
8. CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ Khơng gian: ngục tù Cái đẹp HUẤN CAO QUẢN NGỤC Thiên lương Thời gian: những ngày cuối của tử tù Tình huống truyện độc đáo
9. • - Nhân vật: • + Huấn Cao, cầm đầu bọn phản nghịch, tên tử tù nguy hiểm. • + Viên quan coi ngục, có “tính cách dịu dàng” và “biết trọng người ngay”. • + Thầy thơ lại. • - Sự kiện: • + Viên quan coi ngục nhận sáu tên tù án chém, trong đó có Huấn Cao.
10. + Viên quản ngục có ý biệt đãi Huấn Cao Cuộc diện kiến lần thứ nhất giữa Huấn Cao và viên quản ngục. • + Cuộc diện kiến lần thứ hai : Khung cảnh cho chữ. Huấn Cao khuyên thầy quản nên “thay chốn ở đi”.
11. B/ Đọc hiểu I. Đọc và giải nghĩa từ khĩ : - Đọc chính xác; diễn cảm ( thể hiện được tính cách và nội tâm của từng nhân vật : Qủan ngục thì băn khoăn, trăn trở, nể phục tử tù; Huấn Cao thì khí phách, ung dung - lạc quan trước cái chết ). - Hiểu và nắm vững nghĩa của các từ được chú thích sau văn bản trong sgk.
12. II.II. TìmTìm hiểuhiểu vănvăn bảnbản :: 1.1. TìnhTình huốnghuống truyện:truyện: CuộcCuộc gặpgặp gỡgỡ kháckhác thườngthường củacủa haihai concon ngườingười kháckhác thườngthường :: +Viên+Viên quảnquản ngụcngục kẻkẻ đạiđại diệndiện chocho bạobạo lựclực tămtăm tốitối nhưngnhưng lạilại khátkhát khaokhao ánhánh sángsáng củacủa chữchữ nghĩanghĩa ++ HuấnHuấn CaoCao ngườingười tửtử tùtù cĩcĩ tàitài viếtviết chữchữ đẹpđẹp nổinổi tiếngtiếng =>=> CuộcCuộc gặpgặp gỡgỡ giữagiữa chốnchốn tùtù ngụcngục vàvà trongtrong mộtmột tìnhtình thếthế éoéo lele :: cuộccuộc chạmchạm trántrán giữagiữa mộtmột ngngười bị xem làà “đại“đại nghịch”nghịch” vớivới kẻkẻ đạiđại diệndiện chocho trậttrật tựtự xãxã hộihội đươngđương thời.thời. • KịchKịch tínhtính củacủa câucâu chuyệnchuyện đãđã lênlên tớitới đỉnhđỉnh điểmđiểm khikhi quảnquản ngụcngục nhậnnhận đượcđược cơngcơng vănvăn khẩnkhẩn củacủa quanquan HìnhHình bộbộ ThượngThượng thưthư vềvề việcviệc chuyểnchuyển cáccác tửtử tùtù vàovào pháppháp trườngtrường trongtrong kinh.kinh.
13. 2. Vẻ đẹp tài hoa và thiên lương của những người biết giữ nhân cách: a.Nhân vật Huấn Cao : a1. Hồn cảnh của nhân vật: *Đọc tác phẩm “Chữ người tử tù”, em cĩ cảm nhận gì về cảnh ngộ của nhân vật Huấn Cao? + Vì chống lại triều đình phong kiến thối nát, nên bị kết án tử tù, sắp đi vào cõi chết. Chí lớn khơng thành – cái chết kề bên.
14. a2.Nhữnga2.Những vẻvẻ đẹpđẹp củacủa nhânnhân vậtvật HuấnHuấn CaoCao :: • Tài viết chữ và việc cho chữ : -Tàiài viếtviết chữ:chữ: + Viết chữ nhanh và đẹp. + Xem chữ như báu vật. +Chữ đẹp và vuơng Vẻ đẹp tài hoa - nghệệ sĩsĩ của một bậc danh sĩ. CaCa ngợingợi chữchữ viếtviết củacủa HuấnHuấn Cao,Cao, NguyễnNguyễn TuânTuân muốnmuốn nĩinĩi đếnđến điềuđiều gì?gì? =>=> NhàNhà vănvăn muốnmuốn gửigửi gắmgắm tấmtấm lịnglịng yêuyêu quíquí cáicái đẹpđẹp vàvà trântrân trọngtrọng vẻvẻ đẹpđẹp vănvăn hốhố cổcổ truyềntruyền mộtmột thờithời đãđã quaqua củacủa dândân tộc.tộc.
15. - Việc cho chữ : +Tính ơng vốn “khoảnh”, trừ tri kỷ, ơng ít chịu cho chữ. + Chỉ cho ba người bạn thân. + Khơng vì vàng ngọc hay quyền thế mà cho chữ. +Cho chữ quản ngục vì cảm được tấm lịng trọng liên tài của ngục quan. Là một người giàu lịng trọng nghĩaĩa, khinh thường danh lợi, cĩ tài - cĩ tâm.
16. • Huấn Cao là một nghệ sĩ tài hoa trong nghệ thuật viết thư pháp. Huấn Cao trở thành biểu tượng của cái đẹp : đẹp chữ, đẹp nhân cách làm người
17. • Hiên ngang, lẫm liệt • Tư thế ung dung, đường hồng, ngạo nghễ • Tài viết chữ đẹp, nhanh. Nét chữ vuơng hồi bão tung hồnh • Phi thường,lí tưởng • Chính trực, khảng khái • Cảm hĩa, làm bừng sáng thiên lương kẻ khác.
18. • Hành động ,thái độ ,cử chỉ của Huấn Cao : - Dám ngang nhiên chống lại triều đình phong kiến thối nát khơng phải vì “mưu đồ bá vương” mà để “cứu vớt dân đen đang đĩi khổ” - Khi bị bắt, bị tù, sẵn sàng “bẻ khố vượt ngục” coi thường nhà tù tàn bạo của chế độ phong - Lúc mới đến nhà ngục tỉnh Sơn Tây : + Bất chấp lời doạ dẫm của bọn lính, ơng vẫn lạnh lùng “rỗ gơng” đập rệp. Chí lớn khơng thành mà vẫn hiên ngang, bất khuất trước kẻ thù.
19. - Khi được quan ngục biệt đãi : + “Thản nhiên nhận rượu thịt” như “việc vẫn làm trong cái hứng sinh bình”. Phong thái ung dung,coi cái chết nhẹ tựa lơng hồng. - Khi được ngục quan thăm hỏi, ơng tỏ thái độ lạnh lùng, khinh bạc, coi những kẻ đại diện cho quyền lực thống trị làm chỉ là “những trị tiểu nhân thị oai”. - Thái độ “lễ phép” , “xin lĩnh ý” và sự thừa nhận của ngục quan đã khẳng định : Huấn Cao là một “người chọc trời quấy nước”
20. TĩmTĩm lại,lại, • HuấnHuấn CaoCao làlà mộtmột ngườingười vừavừa cĩcĩ tài,tài, vừavừa cĩcĩ tâmtâm ;; cĩcĩ thiênthiên lươnglương caocao đẹp;đẹp; yêuyêu quíquí cáicái thiện;thiện; sợsợ phụphụ lịnglịng tấmtấm lịnglịng caocao đẹpđẹp vàvà biếtbiết cảmcảm độngđộng trướctrước thiênthiên lươnglương củacủa quảnquản ngục.ngục. • ƠngƠng cịncịn làlà mộtmột trangtrang anhanh hùnghùng dũngdũng liệt.liệt. CĩCĩ khíkhí pháchphách hiênhiên ngangngang bấtbất khuấtkhuất trướctrước cáicái ác,ác, cáicái xấuxấu =>=> ĐĩĐĩ làlà haihai mặtmặt thốngthống nhấtnhất trongtrong mộtmột nhânnhân cáchcách lớnlớn củacủa HuấnHuấn Cao.Cao. TừTừ đĩđĩ thểthể hiệnhiện quanquan điểmđiểm nghệnghệ thuậtthuật tiếntiến bộbộ củacủa nhànhà vănvăn :: CáiCái tàitài phảiphải điđi đơiđơi vớivới cáicái tâm;tâm; CáiCái đẹpđẹp vàvà cáicái thiệnthiện khơngkhơng thểthể táchtách rờirời nhaunhau trongtrong mộtmột concon ngườingười vàvà trongtrong cuộccuộc sống.sống.
21. * Thái độ của nhà văn với nhân vật Huấn Cao : -Yêu mến, ca ngợi và nuối tiếc Huấn Cao . -Kín đáo thể hiện tình cảm yêu mến,trân trọng với những giá trị văn hố truyền thống Tinh thần dân tộc , lịng yêu nước kín đáo của nhà văn.
22. * Cách giới thiệu nhân vật của Nguyễn Tuân thật độc đáo, sáng tạo bằng cách : + Lấy xa để nĩi gần, lấy bĩng để làm lộ hình. + Sử dụng lối tả gián tiếp để làm rõ tính cách nhân vật một cách sinh động. Cách giới thiệu này vừa để nhân vật xuất hiện một cách tự nhiên, vừa tạo ra sự cuốn hút cho người đọc.
23. b.Viên quản ngục - Coi tù trong xã hội nhiễu nhương, ly loạn phải “ăn đời ở kiếp với lũ quay quắt”. - Là người có “tính cách dịu dàng và lòng biết giá người, biết trọng người ngay” có tư cách. - Nghe tin Huấn Cao sắp bị giải đến: băn khoăn, lo lắng, trằn trọc và mang tâm sự . Trong hoàn cảnh đề lao, tính cách viên quản ngục “là một thanh âm trong trẻo chen vào giữa một bản đàn mà nhạc luật đều hỗn loạn xô bồ”.
24. - Nhận tù với “cặp mắt hiền lành”, lại còn “có biệt nhỡn đối riêng với Huấn Cao”. - Biệt đãi Huấn Cao suốt nửa tháng. - Gặp Huấn Cao trong buồng kín, khép nép, cung kính mong nuốn được chu tất với ông Huấn. - Bị hiểu lầm, nhưng vẫn tiếp tục biệt đãi Huấn Cao và năm bạn đồng chí của Huấn Cao. Khổ tâm vì chưa xin được chữ của Huấn Cao.
25. Nhận xét: • Trong hoàn cảnh đề lao, người ta sống bằng tàn nhẫn, bằng lừa lọc, thì sở nguyện (“có được chữ ông Huấn mà treo là có một báu vật trên đời”) và nỗi khổ tâm nhất của quản ngục (“có một ông Huấn Cao trong tay mình, dưới quyền mình mà không biết làm thế nào để xin được chữ”) đã thể hiện rõ phẩm chất đáng quý – THIÊN LƯƠNG của viên quản ngục và tấm lòng biết yêu quý, trân trọng Cái Đẹp của ông.
26. • c. Cảnh Huấn Cao cho chữ –và cho lời khuyên : c1. Cảnh cho chữ :
27. • “Cảnh tượng xưa nay chưa từng cĩ”: - Hồn cảnh và địa điểm cho chữ: + Xưa nay việc cho chữ thường chỉ diễn ra ở những nơi thư phịng, trong những lúc tâm hồn thanh thản. + Cịn ở đây, cảnh cho chữ lại diễn ra giữa nhà tù – nơi ngự trị của bĩng tối và tội ác ( những thứ được xem là thù địch của cái đẹp). - Người cho và nhận chữ cũng hết sức đặc biệt : + Người cho chữ là một tử tù, “cổ mang gơng, chân viếng xiềng”, ung dung, đường bệ là người sáng tạo và ban phát cái đẹp.
28. + Kẻ nhận chữ : quan ngục- đại diện cho quyền lực của chính quyền phong kiến tàn bạo lại “ khúm núm, sợ sệt” kẻ lĩnh hội cái đẹp . * Nghệ thuật miêu tả : - Thủ pháp tương phản, đối lập : + Giữa ánh sáng ( của ngọn đuốc) và bĩng tối ( phịng giam chật hẹp ) +Giữa sự hỗn độn xơ bồ > <với viên quan coi ngục
29. = > Làm nổi bật hình ảnh của Huấn Cao , tơ đậm sự thắng thế của cái đẹp : Cái đẹp được sản sinh trên một mảnh đất chết , từ một tử tù sắp chết. Cái đẹp luơn trường tồn và bất tử. Nhưng cái đẹp khơng thể sống chung cùng một nơi với tội ác. - Nhịp điệu chậm rãi, câu văn giàu hình ảnh. - Sử dụng nhiều từ Hán Việt tạo khơng khí trang nghiêm của cuộc cho chữ.
30. Sáng tạo lúc bị xiềng xích Cuộc kì ngộ 3 nhân vật Trật tự xã hội đảo ngược Khơng gian: buồng Cái đẹp sáng tạo nơi giam nhơ bẩn Thời gian: khơng cịn ai Thời gian: đêm khuya khác chứng kiến Xưa nay Khung chưa từng CẢNH cảnh cĩ CHO CHỮ Ý nghĩa Nghệ (Lời thuật khuyên) Bỏ nghề để giữ thiên Thủ pháp tương phản lương Cảm hĩa được quản Lãng mạn và hiện thực ngục Cái đẹp cứu rỗi thế giới Ngơn ngữ
31. c2. Cho lời khuyên : - Nội dung của lời khuyên của Huấn Cao : + Qủan ngục hãy thay chỗ ở. - Ý nghĩa của lời khuyên : + Muốn chơi chữ đẹp phải cĩ thiên lương cao đẹp. +Cái đẹp khơng thể sống chung cùng một nơi với tội ác. -Tác dụng của lời khuyên : • Cảm hố sâu sắc tình cảm và nhận thức của viên quan ngục.
32. Câu hỏi thảo luận: CâuCâu nóinói ““KẻKẻ mêmê muộimuội nàynày xinxin báibái lĩnhlĩnh”” củacủa viênviên quảnquản ngụcngục lúclúc kếtkết thúcthúc táctác phẩmphẩm cócó ýý nghĩanghĩa gìgì ?? TheoTheo em,em, viênviên quảnquản ngụcngục rồirồi sẽsẽ “thay“thay đổiđổi chỗchỗ ở”ở” khôngkhông ??
33. • Sơ kết: Cảnh viết chữ trong phòng giam chính là sự gặp gỡ của những con người có “thiên lương” và biết quý trọng, nâng niu Cái Đẹp. - Hình tượng nhân vật Huấn Cao càng khẳng định phẩm chất “bần tiện bất năng di, phú quý bất năng khinh, uy vũ bất năng khuất” của một trang anh hùng dũng liệt, một nghệ sĩ tài hoa.
34. • 3. Ý nghĩa • - Cái Đẹp “chân - thiện - mỹ” có thể sản sinh trong lòng cái ác - nơi cái ác, cái xấu ngự trị. • - Cái Đẹp có thể cảm hóa được con người. • 4. Nghệ thuật • - Kể chuyện sinh động • - Dựng cảnh, tả tình độc đáo • - Chi tiết đầy kịch tính, lôi cuốn. • - Văn phong vừa cổ kính (từ ngữ, đối thoại nhân vật) vừa hiện đại (nội tâm, tâm trạng nhân vật ).
35. 5. Chủ đề Qua hình tượng Huấn Cao, tác giả đề cao cái Đẹp “chân – thiện - mỹ “ Bài ca ca ngợi, động viên con người gìn giữ được “thiên lương” trong bất kỳ hoàn cảnh nào.
36. • III. Tổng kết • HìnhHình tượngtượng HuấnHuấn CaoCao mangmang dángdáng dấpdấp củacủa nhânnhân vậtvật lýlý tưởngtưởng mộtmột bậcbậc quânquân tửtử ,, “đấng“đấng trượngtrượng phu”phu” theotheo quanquan niệmniệm trongtrong xãxã hộihội phongphong kiếnkiến ngàyngày xưa.xưa. • “Chữ“Chữ ngườingười tửtử tù”tù” nóinói riêngriêng vàvà “Vang“Vang bóngbóng mộtmột thời”thời” nóinói chungchung tiêutiêu biểubiểu chocho vănvăn phongphong tàitài hoa,hoa, tàitài tửtử củacủa NguyễnNguyễn TuânTuân trướctrước CáchCách mạngmạng thángtháng Tám.Tám.