Đề thi chọn Học sinh giỏi THCS cấp Tỉnh môn Khoa học tự nhiên (Sinh học) - Năm học 2024-2025 - Sở GD&ĐT Sóc Trăng (Có đáp án)

Nội dung text: Đề thi chọn Học sinh giỏi THCS cấp Tỉnh môn Khoa học tự nhiên (Sinh học) - Năm học 2024-2025 - Sở GD&ĐT Sóc Trăng (Có đáp án)

1. 0SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO KỲ THI CHỌN HỌC SINH GIỎI THCS CẤP TỈNH SÓC TRĂNG Năm học 2024-2025 ĐỀ CHÍNH THỨC Môn: KHOA HỌC TỰ NHIÊN (Phân môn Sinh học) (Thời gian làm bài 150 phút, không kể thời gian phát đề) HƯỚNG DẪN CHẤM (Hướng dẫn chấm này có 06 trang) Bài Đáp án Điểm 1 a) Nêu khái niệm chất dinh dưỡng và dinh dưỡng? (2,0 b) Người bị viêm loét dạ dày – tá tràng nên và không nên sử dụng các điểm) loại thức ăn, đồ uống nào? Em hãy kể tên và giải thích? c) Cho biết ý nghĩa của thông tin trên bao bì (hạn sử dụng, giá trị dinh dưỡng ) thực phẩm đóng gói? a) - Chất dinh dưỡng là các chất có trong thức ăn mà cơ thể sử dụng làm nguyên 0,25 liệu cấu tạo cơ thể và cung cấp năng lượng cho các hoạt động sống. - Dinh dưỡng là quá trình thu nhận, biến đổi và sử dụng chất dinh dưỡng để 0,25 duy trì sự sống của cơ thể. b) Nhóm các thức ăn đồ uống Giải thích Nên sử dụng Sữa, cháo, đậu phụ, bí Thực phẩm dễ tiêu hóa, 0,25 xanh, khoai tây, cá, thịt giàu dinh dưỡng, tăng nạc sức đề kháng cho niêm mạc dạ dày Không nên sử dụng Rượu, bia, trà đặc Gây tổn thương niêm 0,25 mạc dạ dày – tá tràng. Trái cây chua (cam, Thực phẩm gây tăng 0,25 chanh), thực phẩm acid dạ dày. chua (dấm, mẻ ) c) - Trên bao bì thực phẩm đóng gói thường in giá trị dinh dưỡng của thực phẩm, giúp người tiêu dùng lựa chọn được thực phẩm phù hợp để thực hiện 0,25 chế độ ăn uống khoa học và lành mạnh. - Hạn sử dụng ghi trên bao bì thực phẩm sẽ giúp người tiêu dùng biết được thời gian sản phẩm có thể giữ được chất lượng và đảm bảo an toàn khi sử 0,5 dụng, sau thời gian đó, thực phẩm không còn giữ được giá trị dinh dưỡng như in trên bao bì cũng như không đảm bảo an toàn khi sử dụng. 2 a) Giải thích vì sao hoạt động của các hormone tuyến tụy giúp ổn định (2,0 lượng đường trong máu. Quá trình tiết hormone điều hòa đường huyết điểm) bị rối loạn có thể dẫn đến hậu quả gì? b) Nêu các biểu hiện trên cơ thể người và biện pháp phòng chống đối với các bệnh sau: - Bệnh tiểu đường? - Bệnh bướu cổ do thiếu iodine? a) - Hormone insulin chuyển hóa glucagon trong máu thành glycogen dự trữ ở gan nên làm giảm đường huyết khi đường huyết tăng. Hormone glucagon
2. 2 chuyển hóa glycogen dự trữ thành glucose, nhờ đó làm tăng đường huyết 0,75 khi đường huyết giảm. Vì vậy, hoạt động của hai hormone này giúp ổn định lượng đường trong máu. - Nếu quá trình tiết hormone điều hòa đường huyết bị rối loạn có thể dẫn đến lượng đường trong máu quá cao hoặc quá thấp lâu dài có thể gây ra bệnh lí 0,25 như bệnh tiểu đường hay chứng hạ đường huyết. b) - Bệnh tiểu đường + Biểu hiện: ăn nhiều, uống nhiều, đi tiểu nhiều, sụt cân, có thể gây mù lòa. + Biện pháp: hạn chế đường, muối trong thức ăn, không nên uống rượu bia, 0,25 nước ngọt có ga; ăn nhiều quả và rau màu xanh, luyện tập thể dục thể thao 0,25 thường xuyên, vừa sức. - Bệnh bướu cổ do thiếu iodine + Biểu hiện: trẻ chậm lớn, trí tuệ chậm phát triển, ở người lớn sẽ dần dẫn đến trí nhớ giảm sút, hoạt động thần kinh suy giảm tuyến giáp phì đại nên có bướu ở cổ. 0,25 + Biện pháp: bổ sung đầy đủ các nguyên tố vi lượng cho cơ thể, đặc biệt là iodine không ăn quá nhiều thực phẩm không có lợi cho tuyến giáp như: bắp 0,25 cải trắng, bắp cải tím, tránh tiếp xúc với các yếu tố độc hại từ môi trường. 3 a) Đồ thị dưới đây giới thiệu giới hạn sinh thái về nhân tố nhiệt độ của (2,0 3 loài cá A, B,C. Ở một địa phương, người ta có ý định nhập nội một điểm) trong ba loài cá này về nuôi. Nhiệt độ trung bình trong năm tại đây dao động từ 250C đến 350C. Dựa vào giới hạn sinh thái nhân tố nhiệt độ của mỗi loài cá, hãy cho biết nên nhập loại cá nào để nuôi tại đây và giải thích? b) Nêu khái niệm và các thành phần cấu tạo chính của sinh quyển? Cho biết việc hình thành các khu sinh học trên cạn khác nhau do những yếu tố nào quyết định? c) Kể tên các khu sinh học trên cạn? Lấy ví dụ về sinh vật ở các khu sinh học trên cạn? a) Nên nhập loài C để nuôi tại khu vực này vì: Loài C có giới hạn sinh thái về nhiệt độ từ 200C đến 350C, nằm trong giới 0,5 hạn nhiệt độ của địa phương này, đồng thời chúng cũng có mức tăng trưởng tối đa cao nhất trong ba loài. Do vậy, nuôi loài C sẽ cho hiệu quả kinh tế tốt nhất. b)
3. 3 - Sinh quyển là toàn bộ sinh vật sống trên trái đất cùng với các nhân tố vô sinh của môi trường. - Sinh quyển là một hệ sinh thái khổng lồ, bao gồm lớp đất (thuộc thạch 0,5 quyển), lớp không khí (thuộc khí quyển) và lớp nước đại dương (thuộc thủy quyển). - Việc hình thành các khu sinh học trên cạn khác nhau chủ yếu là do đặc tính khí hậu của mỗi vùng địa lí. 0,25 c) - Khu sinh học đồng rêu hàn đới: rêu, địa y, gấu trắng bắc cực, chim cánh cụt, tuần lộc, hươu, côn trùng, - Khu sinh học rừng lá kim phương bắc: tùng, bách, thông, thỏ tuyết, linh miêu, chó sói, gấu, - Khu sinh học rừng ôn đới: phong, sến đỏ, sồi, sóc, chim gõ kiến, hươu, lợn lòi, cáo, gấu. - Khu sinh học đồng cỏ ôn đới: cỏ thấp, ngựa, sóc, sói, 0,75 - Khu sinh học rừng mưa nhiệt đới: dương xỉ, nấm, các loại cây gỗ, cây hòa thảo, khỉ, rùa, rắn, báo đốm, dơi, hổ, côn trùng, - Khu sinh học sa mạc và hoang mạc: xương rồng, cỏ lạc đà, ngải, lạc đà, thằn lằn, rắn, sâu bọ cánh cứng, 4 a) Theo cơ quan khí tượng, nhiệt độ trung bình toàn cầu năm 2025 sẽ (2,0 cao hơn từ 1,29 đến 1,53oC so với trước thời kì công nghiệp hoá. Mặc điểm) dù thấp hơn so với năm 2023 và 2024, nhưng con số này vẫn cho thấy xu hướng nóng lên toàn cầu chưa có dấu hiệu chậm lại. Bằng hiểu biết của mình, em hãy cho biết khái niệm về biến đổi khí hậu và đề xuất các biện pháp nhằm thích ứng với biến đổi khí hậu tại địa phương. b) Giải thích vì sao trồng cây đúng mùa vụ thường cho năng suất cao? Để cây trồng cho năng suất trái vụ thì người nông dân cần phải có biện pháp gì? Cho ví dụ. a) - Biến đổi khí hậu là những thay đổi của các yếu tố khí hậu như nhiệt độ, độ 0,5 ẩm, lượng mưa...vượt ra khỏi trạng thái trung bình đã được duy trì trong một khoảng thời gian dài. Ví dụ: sự nóng lên toàn cầu, lượng mưa trung bình nhiều hơn. - Để thích nghi với biến đổi khí hậu, con người có thể chủ động xây dựng hệ thống đê điều kiên cố, trồng rừng phòng hộ chắn sóng, chống xói lở ở bờ 0,5 biển, chuyển đổi cơ cấu cây trồng và vật nuôi phù hợp, xây nhà chống lũ... (HS có thể trả lời nhiều biện pháp khác. Hợp lý vẫn cho điểm) b) Trong sản xuất nông nghiệp, cây trồng được gieo trồng đúng vụ thường đạt năng suất cao vì: Khi trồng cây đúng thời vụ, cây trồng sẽ có các nhân tố sinh thái vô sinh như ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm, phù hợp, giúp cây trồng sinh trưởng và phát triển tốt, có sức sống cao, chống chịu tốt với các điều 0,5 kiện của môi trường. Nhờ đó, cây trồng sẽ cho năng suất cao. Muốn trồng cây trái vụ (ví dụ thanh long, xoài, ) vẫn đạt năng suất cao thì có thể có biện pháp như: - Thắp đèn (cây thanh long): thắp sáng liên tục từ 15 - 20 đêm tùy theo mùa 0,25 và điều kiện thời tiết, thời gian thắp đèn từ 7 - 10 giờ/đêm. Sau khi ngưng thắp đèn 3 - 5 ngày thì cây ra hoa.
4. 4 - Sử dụng phân bón, nước, chất kích thích sinh trưởng hợp lí để cây ra 0,25 hoa, tạo quả, 5 a) Phiên mã là gì? Dịch mã là gì? (3,0 b) Một đoạn phân tử mRNA có trình tự như sau: điểm) 5’ – AUGCCUCUCGCGAAAUUU – 3’ Hãy xác định trình tự nuleotitde trên gene mã hoá mRNA này? c) Nêu hậu quả của đột biến nhiễm sắc thể ở người? a) - Phiên mã là quá trình tổng hợp phân tử RNA từ gene. Đây là quá trình 0,5 truyền đạt thông tin di truyền từ DNA sang RNA. - Dịch mã là quá trình tổng hợp phân tử protein từ việc giải mã thông tin di 0,5 truyền trong các bộ ba của phân tử mRNA. b) Hãy xác định trình tự nuleotitde trên gene mã hoá mRNA 3’ - TACGGAGAGCGCTTTAAA - 5’ 1,0 5’ - ATGCCTCTCGCGAAATTT- 3’ c) - Mất đoạn cánh ngắn ở nhiễm sắc thể số 5 gây hội chứng mèo kêu (Cri-du- chat), đột biến chuyển đoạn nhiễm sắc thể (11,19,22...) có khả năng gây ung thư. 0,5 - Thể ba nhiễm ở cặp nhiễm sắc thể số 21 gây hội chứng Down, ở cặp nhiễm sắc thể số 18 gây hội chứng Edwards; thể một nhiễm ở cặp nhiễm sắc thể giới tính gây hội chứng Turner (OX), thể YO gây chết ở giai đoạn hợp tử... 0,5 6 a) Trong quá trình phân bào bình thường ở sinh vật nhân thực thì (4,0 giai đoạn nào trong mỗi tế bào có số lượng nhiễm sắc thể tăng gấp điểm) đôi? Trình bày đặc điểm phân bào ở giai đoạn đó. b) Ở người, tại sao khi bị đứt tay, sau một thời gian vết thương có thể lành lại? c) Phân biệt nhiễm sắc thể thường và nhiễm sắc thể giới tính? Xác định số lượng nhiễm sắc thể thường và nhiễm sắc thể giới tính ở người? a) Trong quá trình phân bào bình thường ở tế bào nhân thực thì số lượng nhiễm sắc thể tăng gấp đôi trong 1 tế bào ở giai đoạn: kỳ sau của nguyên 0,5 phân. - Đặc điểm của kỳ sau nguyên phân: 0,5 + Mỗi nhiễm sắc thể kép tách nhau ra ở tâm động thành 2 nhiễm sắc thể đơn. + Các nhóm NST đơn phân li 2 cực của tế bào. 0,5 b) Sự tổn thương kích thích các tế bào phân chia hình thành các tế bào mới để thay thế các tế bào bị tổn thương → sau một thời gian vết thương có thể lành 0,5 lại. c) - Nhiễm sắc thể thường (kí hiệu là A) mang các gene quy định tính trạng 0,5 thường, tồn tại thành từng cặp tương đồng trong tế bào lưỡng bội và giống nhau ở cả hai giới tính. 0,5 - Nhiễm sắc thể giới tính mang các gene quy định tính trạng thường và tính trạng giới tính, tồn tại thành từng cặp tương đồng (XX, giới đồng giao tử) hoặc không tương đồng (XY giới dị giao tử). 0,5
5. 5 - Người thường có 46 nhiễm sắc thể, bao gồm 44 nhiễm sắc thể thường và 2 nhiễm sắc thể giới tính (1 nhiễm sắc thể X từ mẹ và 1 nhiễm sắc thể X hoặc Y từ cha). 0,5 7 Ở lúa, Gene A qui định thân cao trội hoàn toàn so với gene a qui định (3,0 thân thấp; gene B qui định hạt tròn trội hoàn toàn so với gene b qui điểm) định hạt dài. Mỗi gene nằm trên một cặp nhiễm sắc thể. Cho cá thể F1 lai với 3 cá thể khác thu được kết quả như sau: Phép lai 1: F1 x cá thể 1 → F2: 6,25% kiểu hình thân thấp, hạt dài. Phép lai 2: F1 x cá thể 2 → F2: 12,5% kiểu hình thân thấp, hạt dài. Phép lai 3: F1 x cá thể 3 → F2: 25% kiểu hình thân thấp, hạt dài. Biện luận và viết sơ đồ lai của 3 phép lai trên - Khi cho F1 x cá thể 1 → F2: 6,25% kiểu hình thân thấp, hạt dài (1/16). F2 phân ly theo tỉ lệ 9:3:3:1. F1 và cá thể 1 dị hợp tử 2 cặp gene Sơ đồ lai: 0,25 P: AaBb x AaBb G: AB, Ab, aB, ab AB, Ab, aB, ab 0,25 F2 AB Ab aB ab AB AABB AABb AaBB AaBb 0,5 Ab AABb AAbb AaBb Aabb aB AaBB AaBb aaBB aaBb ab AaBb Aabb aaBb aabb Kiểu hình: 9 thân cao, hạt tròn; 3 thân cao, hạt dài; 3 thân thấp, hạt tròn; 1 thân thấp, hạt dài. - Khi cho F1 x cá thể 2 → F2: 12,5% kiểu hình thân thấp, hạt dài (1/12). F2 0,25 phân ly theo tỉ lệ 3:3:1:1. Cá thể 2 có thể có kiểu gene Aabb hoặc aaBb. Sơ đồ lai: P: AaBb x Aabb G: AB, Ab, aB, ab Ab, ab 0,25 F2 Ab ab AB AABb AaBb Ab AAbb Aabb aB AaBb aaBb 0,5 ab Aabb aabb Kiểu hình: 3 thân cao, hạt tròn; 3 thân cao, hạt dài; 1 thân thấp, hạt tròn; 1 thân thấp, hạt dài. - Khi cho F1 x cá thể 3 → F2: 25% kiểu hình thân thấp, hạt dài (1/4). F2 phân ly theo tỉ lệ 1:1:1:1. Cá thể 3 có kiểu gene aabb. Sơ đồ lai: 0,25 P: AaBb x aabb G: AB, Ab, aB, ab ab 0,25 F2 : AaBb ; Aabb ; aaBb ; aabb Kiểu hình: 1 thân cao, hạt tròn; 1 thân cao, hạt dài; 1 thân thấp, hạt tròn; 1 thân thấp, hạt dài. 0,5
6. 6 8 Ở một loài thực vật, giả sử gene D có 3900 liên kết hydrogen, trong đó (2,0 số nucleotide loại G gấp 1,5 lần số nuleotide loại A. Gene D bị đột biến điểm) thành gene d, gen d giảm 2 liên kết hydro so với gene D, nhưng hai gene có chiều dài bằng nhau. Biết đột biến chỉ liên quan đến tối đa hai cặp nucleotide. Xác định dạng đột biến và tính số nucleotide loại G của cặp gene Dd. Theo đề bài ta có: số nucleotide loại G gấp 1,5 lần số nucleotide loại A. Số liên kết hydro của gene D là 2A + 3G = 3900 → 2A + 3(1,5A) = 3900 6,5A = 3900 A = 600 0,5 Mà nucleotide loại G gấp 1,5 lần số nucleotide loại A → G = 1,5 x 600 = 900 - Trong quá trình đột biến gene d giảm 2 liên kết hydro so với gene D, nhưng hai gene có chiều dài bằng nhau, dẫn đến phải có 2 cặp G - C bị thay thế 0,75 thành 2 cặp A - T. Đây là dạng đột biến thay thế cặp nucleotide. - Do có 2 cặp G - C bị thay thế, số nucleotide G trong gene d sẽ giảm 2 . G = 900 - 2 = 898 Vậy số nucleotide loại G của cặp gen Dd. 0,75 G = 900 + 898 = 1798 --- HẾT ---